adem - a'dem, m. (geen mv.):
1. de lucht die levende wezens met daartoe bestemde organen in zich opnemen en weer uitdrijven, m.n. de weer uitgedreven lucht; (scherts.) uit gebrek aan sterven, van ouderdom sterven; weer op — komen, ruimer ademhalen, ook fig.; de — inhouden, de ingezogen lucht binnenhouden, niet uitademen; (fig.) in de grootste spanning afwachten, opletten: met ingehouden luisteren, zeer gespannen; men kan hier geen halen, men heeft hier zoveel bezigheden dat men niet op adem kan komen, dat men nooit gedaan, nooit rust heeft; (ook) men voelt zich hier beklemd, beangst; 2. ademtocht; kort van zijn, een korte, of een lange - hebben, weinig, resp. veel lucht ineens kunnen innemen en dientengevolge snel (of langzaam) ademen: (van paarden) kortademig zijn; een spreker van lange —, die het lang kan volhouden; (ook)-een saaie spreker; in één -, zonder tussenpozen; in één - noemen (met...), als geheel gelijkwaardig, zonder onderscheiding achter elkaar opnoemen; de laatste — uitblazen, sterven; buiten — zijn, hijgen, met moeite ademhalen; in de schieten (van pasgeboren kinderen), beginnen te ademen;
3. het ademen: een onrustige, koortsachtige —;
4. als levensbeginsel: al wat — heeft, alle levende wezens;
5. in fig. toepassingen: de — der lente, een liefelijk lentewindje; de — Gods, de levenwekkende en bezielende kracht die van God uitgaat .
In het godsdienstig leven van vele volken geldt de adem als drager van de heilige levenskracht. Woorden voor ziel zijn in vele talen afgeleid van de adem (atman, pneuma, psyche, ruach, spiritus, animus). Romeinen ‘vingen de laatste adem op’. Geestelijk leven wordt door adem overgebracht (Joh.20,22). Ademhalingstechnieken meestal resulterend in een sterke vertraging van het normale ademhalingsproces vormen een onderdeel van meditatie en leiden o.m. tot concentratie van geestelijke energie (ascese) en enstase (yoga) of extase (islamitische en grieks-orthodoxe mystiek). Als deel van de mens is de adem soms gevaarlijk bij contact met het/de heilige (b.v. Parsi-priesters dragen een doek voor de mond bij vuuroffers). LITT. H.Th.Obbink, De godsdienst in zijn verschijningsvormen (1933); M.Eliade, Technique de yoga (1948); Anaush-Gardet, Mystique musulmane (1961); M.Eliade, Petanjali et le yoga (1962).
