acanthus (-tus) - acan'thus (-tus), ook akant, m:
1. plant in ZuidEuropa; Acanthus;
2. versieringsmotief .
De acanthus is een motief dat in de Griekse en Romeinse kunst veel voorkwam, speciaal in de Korinthische bouworde. In gestileerde vorm kwam de acanthus (Acanthus mollis) vanaf het einde van de 5e eeuw v.C. op grafstèles voor, met oudere voorlopers in de vazenschilderingen. Omstreeks 430 v.C. werd het motief gebruikt in de tempel van Apolloon te Bassai. In de 4e eeuw v.C., tijdens het hellenisme, en in de Romeinse tijd wordt dit ornament bijzonder vaak toegepast in de architectuur. Volgens Vitruvius is het gebruik van dit ornament afkomstig van de beeldhouwer Kallimachos. In tegenstelling tot M.Meurer, die het acanthusmotief direct van de gelijknamige plant afleidde, hebben de kunsthistorici A.Riegl en E. Weigand er de nadruk op gelegd, dat de aanzet van het ornamentale acanthusblad reeds tot uiting komt in de palmet (gestileerd palmblad), die oorspronkelijk zuiver ornamentaal, in de 5e en 4e eeuw v.C. steeds naturalistischer werd weergegeven, en als het ware omkleed werd met de typische kenmerken van het acanthusblad. Ook in middeleeuwen, renaissance en empire wordt dit motief veelvuldig gebruikt in handschriftversiering, architectuur, meubelkunst en decoratieve kunsten.
LITT. A.Riegl, Stilfragen (1893); M.Meurer, Vergl. Formenlehre des Ornaments und der Pflanze (1909); E.Weigand, Vorgesch. des Korinth. Kap. (1922); H.Möbius, Die Ornamente der griech. Grabstelen (1929); F.Kempter, Die Entstehung eines Ornament-motivs (1934); L.N.Valentine, Ornament in medieval manuscripts (1965).
