academie (akademie) - acade'mie (akademie) [Gr. akademeia, eig. tuin van Akademos, buiten Athene, waar Platoon leerde], v. (-s, -iën):
1. genootschap ter beoefening en bevordering van wetenschap, letteren of kunst;
2. hogeschool of universiteit: de — van Leiden; aan de — studeren;
3. instelling van hoger onderwijs ter opleiding voor één bepaald beroep: de Koninklijke Militaire te Breda :
4. (fig.) het gebouw van een academie.
Platoon vestigde zijn school op het terrein dat zijn naam ontleende aan de heros Akademos in 387 v. C. Platoons leerlingen, ook latere aanhangers van het (soms sterk gewijzigde) platonisme noemden zich uit dien hoofde Academici. In de renaissance werd vooral door toedoen van het humanisme een geleerdengenootschap weer academie genoemd, op voorbeeld van Platoons school. Het eerst vindt men ze dan weer in Italië, waarheen de Griekse geleerden na de val van Konstantinopel waren uitgeweken. Deze werden toen, naast dispuutgenootschappen, ook leerscholen. Dit voorbeeld vond elders navolging.
Omstreeks 1500 ontstonden rond Lorenzo de Medici in Florence en Leonardo da Vinci in Milaan academies, waar de kunst bestudeerd werd en jonge kunstenaars werden onderwezen. Baccio Bandinelli richtte in 1531 in Rome een academie op, waar werd gewerkt naar gipsen en levende modellen. In 1563 werd in Florence op instigatie van Giorgio Vasari de eerste academie met een uitgebreid reglement gevestigd. De academie stelde zich o.m. ten doel het aanzien van de aangesloten kunstenaars te verhogen en leerlingen op te leiden volgens een strak schema. Het voorbeeld voor de 17e- en 18e-eeuwse kunstacademies in Europa werd de Académie de peinture et de sculpture in Parijs, opgericht in 1648 en door J.B.Colbert in 1664 omgevormd tot een streng gereglementeerd opleidingsinstituut van de staat. De academie bezat o.m. de privileges van het tekenen naar levend (naakt)model en het houden van openbare tentoonstellingen. De beste studenten werden beloond met de Prix de Rome. De academies keerden zich steeds meer tegen nieuwe ideeën (vooral in de 19e eeuw) en streefden het behoud van de conventionele kunst volgens de klassieke regels na. academisme.
LITT. N.Pevsner, Academies of art (1940). Academie als genootschap ter bevordering van kunsten of wetenschappen. Dit zijn veelal tevens officiële adviserende colleges op wetenschappelijk gebied. Men houdt het aantal leden beperkt; de keuze geschiedt door de academie zelf, al of niet met bekrachtiging door de regering. Zij beschikken over regeringssubsidies naast de haar geschonken fondsen. Zij geven verslagen uit over het in haar vergaderingen verhandelde; verder geschriften van groter omvang, terwijl zij kostbare uitgaven subsidiëren of wel geheel bekostigen. Zij maken onderzoekingen mogelijk door hun financiële steun. In Nederland treedt als nationale academie op de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, gevestigd te Amsterdam (Triphuizen), opgericht in 1855. België heeft vanwege de tweetaligheid diverse academies: de Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux Arts of Académie Royale de Belgique (1772), de Académie Royale de Médecine de Belgique (1841), de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal en Letterkunde (1886), de Académie Royale de Langue et de Littérature française de Belgique (1920), de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België (1938), de Koninklijke Academie voor geneeskunde van België (1938). In vele andere landen zijn soortgelijke academies (zie Overzicht).
In 1931 is de Conseil International des unions scientifiques opgericht te Londen. Zij kwam in de plaats van de Conseil international des recherches (1919; zelf ook weer een vervangster van een orgaan van vóór de Eerste Wereldoorlog). In 1946 werd zij door de Unesco erkend als vertegenwoordigend lichaam van de internationale wetenschappelijke unies onder de benaming Union Académique Internationale.
Academie als inrichting voor hoger onderwijs, hetzij vakschool voor een speciale tak van wetenschap (b. v. militaire academie), hetzij voor beeldende kunsten, letterkunde en muziek. Zij staan veelal gelijk in onderwijs aan universiteiten, maar niet alle hebben het recht van promotie. Nederland kent de Rijksakademie van Beeldende Kunsten, opgericht in 1870 te Amsterdam, de Jan van Eyck-Academie, opgericht in 1948 te Maastricht, de Koninklijke Militaire Academie (KMA), gesticht in 1826 te Breda, de Academies voor lichamelijke opvoeding. De vroegere kweekscholen voor onderwijzers en onderwijzeressen worden nu pedagogische academies genoemd, de vroegere scholen voor maatschappelijk werk heten thans sociale academies. In België kent men de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen.
