v. (-ën), theorie over ontstaan, levensloop en bouw van het heelal.
© Kosmologen nemen algemeen aan dat het heelal ontstaan is in de big-bang (een enorme explosie die aan het begin stond van tijd en ruimte, → big-bangtheorie). Men kan de geschiedenis van het heelal in grote lijnen beschrijven. Het grote vraagpunt is, hoe het heelal zich verder zal ontwikkelen. Van beslissende betekenis daarbij is de vraag of het heelal open of gesloten is. Een gesloten heelal bevat zoveel massa dat de heersende expansie op den duur tot staan gebracht wordt door de gravitatie; de beweging wordt dan omgekeerd en het heelal gaat inkrimpen. Een open heelal zal altijd blijven uitzetten en op den duur nog slechts bestaan uit uitgedoofde sterren en zwarte gaten.
In principe is het mogelijk aan de hand van waarnemingen tot een keuze te komen. Als men meet dat de roodverschuiving en dus de expansiesnelheid van extragalactische stelsels groter wordt naarmate men verder weg kijkt (en dus verder terug in de tijd), dan moet er sprake zijn van een gesloten heelal. In de praktijk zijn deze waarnemingen echter uiterst moeilijk. Wel kan van ver verwijderde stelsels (m.n. quasars) de roodverschuiving redelijk goed bepaald worden. Maar de bepaling van de afstand is, zoals elke astronomische afstandsbepaling, uiterst moeilijk. Bovendien is lang niet zeker dat de roodverschuiving van quasars wel alleen het gevolg is van een beweging. De huidige stand van de waarnemingen laten nog geen uitspraak toe.
Van groot belang voor de kosmologie is de ontdekking dat neutrino’s mogelijk wel een rustmassa bezitten. Gezien de enorme aantallen neutrino’s zouden zij in dat geval nl. een aanmerkelijke bijdrage aan de totale massa van het heelal leveren en wordt het gesloten-zijn van het heelal waarschijnlijker.
Litt. N.Calder, Einstein en het heelal (1979).
