Studie van halfapen, apen en mensapen; hun voorkomen in het wild, habitatgebruik, voeding, sociaal gedrag en groepsvorming
Het lichaam van de primaten geeft de uitgangstoestand aan voor de evolutie van de mens. Onze beweeglijke schoudergordel, de platte nagels, het overlappende gezichtsveld van de ogen, het orthognathe aangezicht en de relatief grote hersenen zijn primatenkenmerken die bij de homininen behouden zijn gebleven en deels verder uitgebouwd.
Primaten worden geregeld direct in het wild bestudeerd, maar de meeste primatologische studies vinden plaats in dierentuinen en semi-natuurlijke omgevingen zoals opvanglocaties. Primaten worden om ethische redenen zelden als experimentele proefdieren gebruikt (alleen de rhesusmakaak is van belang in medisch onderzoek); vooral het gedrag van apen is relevant voor de evolutiebiologie. Primatologie is hoofdzakelijk gedragsbiologie.
Opvallend is dat het sociaal gedrag van primaten zoveel verschillende systemen kent. Het is niet eenvoudig om op basis van vergelijking met primaten vast te stellen wat de oorspronkelijke sociale organisatievorm van de eerste mensen was. Was het een haremsysteem zoals de gorilla, een samenleving van meerdere mannen met meerdere vrouwen zoals bij de chimpansee, een territoriale organisatie zoals bij de orang-oetan, of een monogame paarbinding zoals bij de gibbon?
Gedragspatronen van primaten die mogelijk extrapoleerbaar zijn naar de eerste homininen betreffen zaken als groepsgrootte in relatie tot hersenvolume en predatierisico, agressie, wederkerigheid en empathie in de groep, seksuele dimorfie in lichaamslengte als indicator voor polygynie, relatieve testisgrootte i.v.m. spermacompetitie, enz.
Primatologisch onderzoek wordt vanwege de benodigde faciliteiten op niet veel plekken gedaan. In Nederland is de primatologie groot geworden onder Jan van Hooff en Frans de Waal, oorspronkelijk aan Utrecht Universiteit; hun werk geniet internationale bekendheid.
