Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 15-05-2020

Coccyx

betekenis & definitie

Staartbeen; samensmelting van vier rudimentaire staartwervels

De coccyx is een van de klassieke voorbeelden van een rudimentair orgaan in het menselijk lichaam maar het bot is niet functieloos: er hechten vier spieren aan. Tijdens de ontwikkeling zijn er in de foetus zes staartwervels herkenbaar. Het laatste segment van het volwassen staartbeen is een samensmelting van de drie laatste foetale staartwervels. In het volwassen lichaam is alleen de eerste staartwervel nog enigszins te onderscheiden als wervel. Er is een lichte seksuele dimorfie: vrouwen hebben soms minder dan vier staartwervels, mannen soms meer. De coccyx is enigszins beweeglijk ten opzichte van het sacrum; als ze aan elkaar vastgegroeid zijn kan dat problemen geven bij de bevalling.

De wervels van de staart (bij dieren die een staart hebben) worden caudale wervels genoemd. Het aantal varieert sterk tussen soorten; dieren met een lange staart hebben vaak meer caudale wervels dan alle andere wervels bij elkaar.

Het bezit van een staart is ook de plesiomorfe toestand voor de Primates. Voor arboreale apen is de staart een belangrijk lichaamsdeel en wordt bij bewegingen in de bomen gebruikt als “vijfde poot”. Apen van de Nieuwe Wereld (Platyrrini) hebben een staart waaraan gehangen kan worden (grijpstaart). Sommige terrestrisch levende Apen van de Oude Wereld, met name makaken, hebben echter een heel korte staart of geen staart. Bij Hominoidea (mensapen) is de staart consequent afwezig, ook bij fossiele soorten zoals Proconsul en Gigantopithecus. De afwezigheid van een staart kan afgeleid worden aan de vorm van het sacrum: een klein caudaal oppervlak en een sterk spits toelopend sacrum duidt op staartloosheid.