De bekende wedstrijden, die door de Grieken eenmaal in de vier jaar werden gehouden in Olympia. Zij waren veruit het belangrijkste nationale feest van het oude Hellas en overtroffen in aanzien en betekenis de andere grote wedstrijd-feesten zoals de Pythische, Isthmische en Nemeïsche spelen.
Olympia werd voor de Grieken zo betekenisvol, dat zij hun tijdrekening begonnen met het jaar 776 waarin voor de eerste maal de lijst der Olympische overwinnaars werd opgetekend (zie Olympiade). Het karakter van de Olympische spelen was dat van een religieus gebeuren ter ere van Zeus, later ook verbonden met de nagedachtenis van Pelops. Onder de godsdienstige plechtigheden namen de sportwedstrijden de belangrijkste plaats in. De oorsprong der spelen ligt in het duister en de overlevering uit zich hieromtrent verschillend. De dichter Pindarus vermeldt dat Heracles voor het eerst de spelen liet houden bij het graf van Pelops. Ook Pelops zelf echter werd voor de stichter der spelen gehouden. Zeker is dat vóór Zeus, andere goden met spelen in Olympia geëerd zijn met name Ilithyia, Gaea en Hera. De definitieve regeling der spelen schreef men toe aan de wetgever Lycurgus van Sparta en de Elische vorst Iphitus. De tijd waarin de spelen gehouden werden was augustus of september, en de directe leiding berustte bij negen of meer kamprechters, Hellanodikai geheten, die voor elk Olympisch feest apart benoemd werden, en afkomstig waren uit Elis. Hun taak was het toe te zien dat geen onwaardige of slaaf aan de wedstrijden deelnam.
Voorwaarde was ook dat men behoorlijk getraind was. Tenslotte fungeerden zij als scheidsrechters bij de wedstrijden, en reikten de prijzen uit. Een eed, door hen tevoren afgelegd, verplichtte hen hun functie naar eer en geweten te vervullen. Enige tijd vóór de Olympische spelen, trokken herauten door geheel Hellas om op te wekken tot deelname en de godsvrede af te kondigen voor de duur van de spelen. Uit alle steden en staatjes van Hellas kwamen de deelnemers, zelfs de Grieken uit Kl.-Azië, Z.-Ttalië en Sicilië kwamen naar Olympia; het was een grootse nationale aangelegenheid van Griekenland, waarbij alle oorlogen en ruzies van de vele stadstaatjes onderling, werden opgeschort. De belangstelling voor de spelen was bijzonder groot en officiële gezantschappen van de diverse steden waren aanwezig. De duur der spelen was oorspronkelijk één dag, later vijf tot zes dagen. Hoe de openingsceremonie verliep is niet nauwkeurig bekend; zeker had zij een godsdienstig karakter en stellig vonden er offers plaats; ook legden de deelnemers een ‘Olympische eed ’af. De wedstrijden zelf bestonden aanvankelijk slechts uit de wedloop in het stadion. Geleidelijk werd het programma uitgebreid met de wedloop in volle wapenrusting, de pentathlon of klassieke vijfkamp, bestaande uit vérspringen, hardlopen, discuswerpen, speerwerpen en worstelen, vervolgens het pankration d.w.z. het vrije worstelen waarbij alles geoorloofd was behalve bijten en het beschadigen der ogen, en tenslotte de wedren met het tweespan en vierspan.
De kosten die de deelname met zich mee bracht waren voor rekening van de deelnemer; daarom was bijv. het wagenrennen slechts weggelegd voor gefortuneerden. De deelnemers moesten zich aan bepaalde regels houden en overtreding hiervan was in zekere zin een religieus vergrijp, gezien het godsdienstig karakter der wedstrijden. De kamprechters konden eventueel straffen met geldboetes en uitschakeling van deelname. Op de laatste dag der spelen werden de prijzen uitgereikt, voor elk onderdeel één nl. een palmtak en krans van de heilige olijfboom. Ook kreeg de overwinnaar het recht zijn standbeeld in het heilig domein van de Altis te laten opstellen. Tenslotte werden de spelen besloten met een gemeenschappelijke maaltijd van de deelnemers in het Prytaneum. Groot was de eer die de Olympische overwinnaar, niet alleen bij de wedstrijden zelf, maar ook na afloop in zijn vaderstad ten deel viel. Men gaf hem de ereplaats bij officiële gebeurtenissen, dichters bezongen zijn lof en menigmaal werd een standbeeld voor hem opgericht. Beroemde lyrici, zoals Pindarus en Bacchylides, dichtten prachtige oden tot roem van de Olympische overwinnaars. Op bevel van keizer Theodosius werden in 393 n.C. de Olympische spelen opgeheven. Reeds toen had het gezond-sportieve ideaal en de religieuze achtergrond van de spelen aan betekenis verloren. 1500 jaren later, in 1896 werden de spelen weer in ere hersteld in de vorm die wij nu kennen dank zij het initiatief van de Fransman Pierre de Coubertin.ICONOGRAFIE De verschillende vormen van sport bij de Olympische spelen vindt men in vele Griekse vazenschilderingen weergegeven. Zie Zeus, Pelops, Pythische spelen, Isthmische spelen, Nemeïsche spelen, Ilithyia, Gaea, Hera
