(Portret: plaat 9), * 10. 3. 1839 te Karewo (Pskof), ✝ 28. 3. 1881 te St. Petersburg, aanvankelijk soldaat, daarna leerling van Balakiref, trad 1863 in staatsdienst, beoefende de muziek als liefhebberij, maar was daarbij echt autodidact, strevende naar realiteit in de uitdrukking, zich weinig bekommerend om wat de traditie eischte.
In 't bijzonder komt zijn eigenaardig karakter in zijn liederen naar voren. Zijn eerste schreden op het gebied der opera vormen enkele tafereelen uit Flauberts Salammbô, waarvan hij de muziek later voor zijn Boris Godunow gebruikte. Dit werk, waarvan de tekst deels door M„ deels door Pouschkin is geschreven, was 1872 voltooid, werd 1874 voor de eerste maal te St. Petersburg opgevoerd. Na een reeks van opvoeringen werd het teruggenomen en lang na den dood van den componist heeft een door Rimsky Korssakof gewijzigde en omgewerkte editie er van het licht gezien. Eerst 1925 is het werk in zijn oorspronkelijke gedaante bij Chester te Londen verschenen. Na Boris Godunow nam M. het volksdrama Chowdnschtschina in bewerking zette zich ook aan een komisch werk, de kermis van Sarotschinsk, liet dit ten slotte liggen, doch ook aan zijn Chowdnschtschina moest Rimsky-Korssakof de laatste hand leggen. Van zijn orkestwerken noemen wij: Een nacht op den kalen berg, van zijn pianomuziek 10 schilderijen eener tentoonstelling. Intermezzo, Meditation, Une larme, enz. Als liedercomponist neemt M. een zeer aparte plaats in; van zijn liederen noemen wij: Zonder zon (Sans soleil, zes liederen, 1874), Liederen en dansen van den dood (Chants et danses de la mort, vier liederen [1875]), Het lied van de vloo (Chanson de la puce — 1883. nieuwe uitgave 1908), Hopak (1867, nieuwe uitgave 1898), De Kinderkamer Een bundel van 7 liederen — 1870). M, kan ook door zijn invloed op Debussy, als een der voorgangers der moderne impress. en express, muziek beschouwd worden. Zie verder: o.a. D. Calvocoressi, M. (1909), O. von Riesem a n n, M. P. M. (1925), M. André Pols, M. (Antwerpen 1925), Hugo van Dalen, M. (Haag 1930). In laatstgenoemd werkje vindt men volledige opgave van M.'s werken en litteratuur over hem. A. Rimsky-Korssakof bereidt een complete uitgave van M.'s brieven voor.