de sonatevorm of ‘hoofdvorm voor orkest. De symfonie is in de 18de eeuw ontstaan uit de sinfonia en werd de belangrijkste vorm van orkestrale muziek.
De voorbereider van de klassieke symfonie was Stamitz. de grondlegger van de ‘Mannheimer Schule. Haydn breidde het aantal delen van de symfonie uit tot 4, nl. een snel eerste deel in sonatevorm, een langzaam deel in liedvorm, een menuet met trio en een laatste deel meest in rondovorm. Bovendien liet hij vaak een langzame inleiding aan het eerste deel voorafgaan. De continuopartij verdween en daarmee het klavecimbel uit het orkest. Beethoven heeft vorm en inhoud van de symfonie uitgebreid. De doorwerkingen in de hoofdvorm van het eerste deel werden groter, de coda’s groeiden uit tot tweede doorwerkingen, het menuet werd vervangen door het scherzo, het aantal delen werd soms uitgebreid en in zijn Negende Symfonie paste Beethoven koor en solisten in de symfonie toe.
De romantiek inspireerde tot programmatische symfonieën zoals Berlioz’ 5-delige Symphonie fantastique. Liszts Faust- en Dantesymfonieën (eveneens met koor) en R.Strauss’ Sinfonia domestica. Brahms sluit vnl. bij de klassieke symfonie van Beethoven aan. Bruckner breidde de symfonische vorm in de tijd uit. formeel door het zelfstandig maken van een derde thema en het vervangen van thema’s door themagroepen. Franck paste de door Liszt gedemonstreerde techniek van ontwikkeling van de thema's uit een of twee motieven toe op de symfonie (‘kiemcel), hetgeen in de 20ste eeuw vrij algemeen werd overgenomen. Mahler betrok in navolging van Beethovens Negende de vocale elementen weer in de symfonie, terwijl hij de orkestbezetting enorm uitbreidde.
In de 20ste eeuw valt er een neiging te bespeuren om de symfonie tot een absolute muziek van minder monumentale afmetingen terug te brengen (Strawinsky, Honegger, Ravel. Pijper, Badingse.a.).
