De (Herv.) Hooglandse kerk (Hooglandsekerkgracht 50), oorspronkelijk gewijd aan St. Pancras, is een onvoltooide kruiskerk voorzien van een vijfzijdig gesloten koor met kooromgang en een toren van vier geledingen met tentdak.
Nadat een in 1314 gewijde houten kerk in 1366 tot kapittelkerk was verheven, begon de bouw van een stenen kerk. Daarvan resteert de onderbouw van de toren uit het derde kwart van de 14de eeuws met aansluitende muurdelen uit 1392.
Waarschijnlijk in 1622 werd de met hout beklede klokkenverdieping toegevoegd, waarin een door Cyprianus Crans gegoten klok (1743) hangt. Het classicistische westportaal uit 1665 is ontworpen door Willem van der Helm.
De bouw van de huidige laat-gotische kerk begon rond 1480 met het koor en de kooromgang (gereed 1478). Het imposante driebeukige transept met rijk versierde eindgevels kwam circa 1490 tot stand.
De begin 16de eeuw geplaatste slanke dakruiter bevat een door Henricus Meurs gegoten klok (1615). Begin 16de eeuw ving de bouw aan van het driebeukige schip, maar dit werk werd rond 1544 gestaakt ter hoogte van de aanzetten van de lichtbeukvensters.
De kerk is gerestaureerd in 1884 en in 1954-'79. Het interieur wordt in de zijbeuken en kooromgang gedekt door stenen gewelven; de beoogde stenen overwelving met luchtbogen van het middenschip heeft men niet verwezenlijkt.
Hoogkoor en transept zijn in 1842 van houten stergewelven voorzien.
Tot de 17de-eeuwse inventaris behoren de preekstoel (1604) op laat-gotische zandstenen voet, het doophek (1632), de banken en de tochtportalen.
Het in 1980 gerestaureerde hoofdorgel werd in 1565 gebouwd door Pieter Jansz de Swart en in 1637 gewijzigd door Galtus en Germer Hagerbeer, waarbij ook de orgelluiken zijn overgeschilderd. Het orgelbalkon heeft men in 1717 gerepareerd en voorzien van snijwerk.
Bijzondere epitafen in de kerk zijn die voor Zacharias Colbius († 1633) en die voor burgemeester Pieter Adriaansz van der Werff († 1604), vervaardigd door Rombout Verhulst (1661). In het koor ligt de gebeeldhouwde grafzerk voor Justinus van Nassau († 1631) en zijn vrouw Anna de Merode († 1634).Tegen de kerk staan de in 1651 naar plannen van Arent van 's-Gravesande gebouwde tweelaags diaconiewoningen (Hooglandsekerkgracht 54-62 en Moriaansteeg 1-11) met kroonlijst en kruisvensters. De in 1665 naar plannen van Willem van der Helm aangebouwde eenlaags accijnshuizen (Nieuwstraat 22-26) waren bestemd voor de pachters van de impost op wijn en brandewijn. Nieuwstraat 24 is voorzien van een fronton met stadswapen. De met omlijste ingangspartij uitgevoerde kosterij (Middelweg 2) dateert uit circa 1750.
