Verdedigingswerken. Van de middeleeuwse verdedigingswerken resteren drie van de zes stadspoorten, alsmede het in opzet 14de-eeuwse grachtenstelsel.
De West- en de Zuidwellepoort werden in 1842 gesloopt, in 1869 gevolgd door de Hoofdpoort. De behouden gebleven poorten zijn in de jaren zestig van de 20ste eeuw gerestaureerd.Aan de noordzijde van de stadskern staat de tussen 1304 en 1325 gebouwde Nobelpoort (Korte Nobelstraat 41). Het rechthoekige poortgebouw is aan de landzijde voorzien van twee hoge ronde torens, waarvan de ene met een achtzijdige en de andere met een zestienzijdige spits. Interessant is het met groen gesinterde baksteenkoppen gesierde metselwerk aan de landzijde, dat halverwege overgaat van Vlaams verband naar staand verband (vroeg voorbeeld). Aan de stadszijde heeft de poort natuurstenen hoekblokken. De doorgang is overwelfd met spitse tongewelven; de torens zijn voorzien van koepelgewelven. De kap en de andere houtconstructies dateren uit de bouwtijd.
Bewaard zijn ook de met ontelbare smeedijzeren spijkers beklede poortdeuren. In het wachtlokaal op de eerste verdieping bevindt zich een stookplaats met wangen in Doornikse steen. De ruimte van de tweede verdieping is voorzien van een balkenzoldering op korbeelstellen en standvinken. In 1591 heeft men oorlogsschade hersteld met gebruik van stenen van het vervallen kerkgebouw van Westenschouwen. Tussen de torens aan de landzijde dekt 18de-eeuws muurwerk de plaats van de verdwenen mezekouw af en de balkgaten voor een hordijs. De ophaalbrug werd in 1685 afgebroken en vervangen door een vaste, gemetselde brug.
De twee andere bewaard gebleven stadspoorten staan aan weerszijden van de ingang van de Oude Haven. De begin 14de eeuw opgetrokken Zuidhavenpoort (tegenover Oude Haven 54) vormde de toegang tot het eiland Duiveland. De zware en bijna vierkante poorttoren heeft een overwelfde doorgang en vier ronde arkeltorentjes met ingesnoerde achtzijdige spitsen. Het metselwerk wordt gesierd door grote ruitvormige patronen van groen gesinterde baksteenkoppen. Vermoedelijk in 1491-'92 heeft men de bovenbouw gewijzigd en aan de noordzijde een met natuursteen beklede muur toegevoegd, die bij de haveningang is voorzien van een arkeltoren. Het tentdak op de oude kapconstructie (twee bouwfasen) wordt bekroond door een zeskantig open koepeltje, dat in 1772 is vernieuwd.
Daarin hangt sinds 1964 het vroegere stadhuiscarillon, bestaande uit twaalf door Pieter van den Ghein (I) gegoten klokken (1550-'54). De wijzerplaat van het uurwerk dateert van 1964. De oorspronkelijke natuurstenen hoekblokken zijn nagenoeg verdwenen bij de vernieuwing van het muurwerk aan de zuidwest- en oostzijde in 1774-'79. Bij de restauratie van 1960-'70 zijn de aangrenzende pakhuizen gesloopt om de nog fragmentarisch aanwezige aansluitende stadsmuur te reconstrueren met een overdekte weergang op gemetselde bogen.
De dubbele ophaalbrug buiten de Zuidhavenpoort dateert in zijn huidige vorm van 1980.
Thans in gebruik als expositieruimte is het noordelijke deel van de Noordhavenpoort (bij Noordhavenpoort 2). Dit met natuursteen beklede gebouwencomplex bestaat uit een voor- en een binnenpoort, die met de aansluitende bouwdelen in hoefijzervorm een binnenplein omsluiten. De oudste muurdelen onder de binnenpoort zijn de restanten van een vroeg-14de-eeuwse poort. Op de plaats waar de Gouwe de oude haveningang bereikt, kwam kort na 1507 de ronde aanleg van de buitenpoort met trapgevel en aansluitende wachtlokalen tot stand. De overdekte weergang is later dichtgemetseld. In het muurwerk zijn kleine kanongaten zichtbaar met daarboven een kijksleuf.
Aan de stadszijde werden de ruimten aan weerszijden van de poortdoorgang in 1559 grondig verbouwd. Toen verrees de natuurstenen voorzijde met twee topgevels in vroege renaissance-stijl voorzien van rolwerkversieringen en medaillons met portretkoppen. Boven de ingang bevindt zich een aedicula met wapenschild. Het tegen de zuidkant van de poort aangebouwde woonhuis diende vanaf 1655 als ambtswoning van de stadsfabriek en daarna enige tijd als burgemeesterswoning. Over de tussen beide poorten gelegen Oude Haven ligt een dubbele houten ophaalbrug uit 1894.
Een restant van een verdedigingswerk uit de 17de eeuw is het Blauwe Bolwerk (Bolwerk ong.), in zijn huidige vorm de resterende westelijke helft van een met hardsteen beklede fortificatie van 1621, gebouwd ter verdediging van de toegang tot de Nieuwe Haven. In 1817 ontstond de doorgang, die wordt geflankeerd door hekpalen ten behoeve van een jaagpad.
