Monumenten in Nederland: Overijssel

R. Stenvert, C. Kolman en Ben Olde Meierink (1998)

Gepubliceerd op 02-01-2020

De Herv. kerk in Wijhe

betekenis & definitie

De Herv. kerk (Kerkstraat 15), oorspronkelijk gewijd aan St. Nicolaas, is een driebeukige laatgotische kerk; de toren heeft vier geledingen en een ingesnoerde naaldspits.

De eerste kerk op deze plaats zal omstreeks 1100 gesticht zijn. Deze kerk kreeg aan het eind van de 12de of het begin van de 13de eeuw een kloeke bakstenen toren van drie geledingen.

De vormen van de toren, met lisenen aan de bovenzijde gekoppeld door rondboogfriezen, zijn laat-romaans. Aan het eind van de 13de eeuw maakte het koor, naar men mag aannemen, plaats voor het nog bestaande hoofdkoor met driezijdige sluiting, bekleed met tufsteen.

De kap was oorspronkelijk louter een sporenkap waaraan de eiken kapspanten later zijn toegevoegd. Door een legaat kon in 1336 de toren in gotische vormen verhoogd worden.

De klok uit 1681 werd dat jaar door Gerhard Schimmel hergoten. Omstreeks 1425 werd het romaanse schip vervangen door het huidige schip, mogelijk een oorspronkelijk eenbeukige aanleg, waar men kort daarop een smalle noorderzijbeuk tegen aanbouwde die doorloopt tot de voorzijde van de toren en die bekleed is met tufsteen van het gesloopte schip.

In het tweede kwart van de 15de eeuw werd de zuidzijbeuk vergroot en verhoogd als eerste fase van de ombouw tot hallenkerk. In de tweede helft van de 15de eeuw volgde een verlenging aan de oostzijde, in de vorm van een driezijdig gesloten zuiderzijkoor.

In het midden van de 16de eeuw werd aan de noordzijde een driezijdig gesloten koorgedeelte toegevoegd.

Dat was vermoedelijk vanaf het begin bedoeld om als sacristie te dienen, zoals dat ook in de Grote Kerk te Steenwijk het geval is.

Tot vergroting van de noorderzijbeuk is het nooit meer gekomen. In het begin van de 17de eeuw kwam de kerk in protestantse handen.

In de periode 1821-'32 nam men de kerk onder handen, waarbij onder meer gietijzeren dakpannen zouden zijn toegepast en alle venstertraceringen werden vernieuwd. Mogelijk stamt het aan de zuidzijde tegen de toren aangebouwde brandspuithuis eveneens uit die tijd.

De torenspits werd in 1973 gerestaureerd en de torenromp volgde in 1984. De kerk zelf onderging in 1977 een restauratie.

Koor en schip zijn rond 1420 voorzien van lage kruisribgewelven met gebeeldhouwde sluitstenen. De zuiderzijbeuk heeft netgewelven.

De kerk bevat fragmenten van laat-middeleeuwse muurschilderingen. Een deel van de inventaris dateert uit de 17de eeuw, zoals de eikenhouten kansel met een koperen lezenaar uit 1821, het in 1983 ingekorte doophek en de ‘baronnenbank’ van Huize de Gelder.

Weggewerkt achter deze bank bevinden zich restanten van een piscina.

De drie geelkoperen kaarsenkronen werden waarschijnlijk net als de lezenaar in 1821 geschonken door J. van de Poll.

Er zijn diverse grafzerken de oudste is van Ernst van Ittersum (†1560) en zijn echtgenote Johanna van Cortric (†1567) - en drie grafmonumenten. De ter ere van Robbert van Ittersum, heer van Nijenhuis (†1705) door zijn weduwe Leonora Sophia Bentinck (†1710) in een grafkapel opgerichte marmeren epitaaf is voorzien van een tympaan en twee gebeeldhouwde koorden met wapens.

Het smeedijzeren hekwerk voor de kapel werd gemaakt door Hendrick van Gronouw. De twee overige grafmonumenten zijn gesigneerd door Jan Mast.

Het ene is opgericht voor Transislanus Adolf baron van Voorst tot Hagenvoorde (†1707), in leven hoveling van Willem III, en toont zijn borstbeeld omgeven door treurende putti; het andere is opgericht ter nagedachtenis van Coenraad Willem van Dedem, heer tot den Gelder (†1714) door zijn echtgenote Anna Elisabeth van Echten (†1732). Het witmarmeren reliëf toont de slag bij Malplaquet (1709) waar de overledene als luitenant-generaal der infanterie aan deelnam.

Het orgel met galerij op dorische zuilenstelling werd in 1821 geschonken door J.L. Umbgrove (oud-resident te Cheribon en onder meer lid van de Provinciale Staten van Overijssel) en draagt diens wapen.

Het werd gemaakt door G.H. Quellhorst en zijn stiefzoon C.F.A.

Naber.

< >