Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Overige kantoorgebouwen in Amsterdam

betekenis & definitie

Het in rijke neorenaissance-stijl uitgevoerde voorm. administratiekantoor van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (Droogbak 1a; 1882-'84, C.B. Posthumus Meyjes) is voorzien van trapgevels, torentjes, pilasters en guirlandes.

De reliëfs zijn van P.E. van den Bossche en W. Crevels.Opgetrokken in vergelijkbare stijl zijn de voorm. gebouwen van de Handels Vereeniging Amsterdam (NZ Voorburgwal 162-170; 1888, A.L. van Gendt; uitgebreid 1905) en de Vereniging voor de koffiehandel (Raadhuisstraat 15, 1890-'91, A.L. van Gendt), het gebouw De Zeevaart (De Ruyterkade 105-106; 1884, Y. Bijvoets) en het kantoor van de Evang. Luth. Gemeente (Handboogstraat 6; 1893, E. Breman). Interessante kantoorpanden van rond 1900 zijn Amstel 150-162 (1899, A.J.

Joling) en Rokin 58 (1898, G. van Arkel). Het laatstgenoemde heeft een gepleisterde gevel met bijzondere neogotische details. Rationalistische kenmerken vertoont het voor tegelfabrikant A.M.A. Heijstee gebouwde kantoor met toonzaal Reguliersdwarsstraat 108-114 (1910-'11, J.F. Staal), met op de hoektoren het opschrift ‘LUX’. Kantoorgebouwen met rationalistische kenmerken kwamen verder tot stand voor de Maatschappij tot Expl. onroerend goed ‘Congo’ (NZ Voorburgwal 104-108; 1910, F.W.M.

Poggenbeek, verbouwd 1932, G.J. Langhout), voor kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co. (Rokin 80; 1912, C.B. Posthumus Meyjes) en voor de N.V. Amsterdamsche Naaimachinenhandel v/h A. Lewenstein (Dam 17-21; 1913, H. Elte).

Een Nieuw Historiserend ontwerp is het voorm. kantoor van de Ned. Indische Escompto Maatschappij (Keizersgracht 573-575; 1909-'10, J.A. van Straaten) met kolossale pilasters en een gebeeldhouwd fronton. Karakteristieke meandervormen vertoont het door K.P.C. de Bazel ontworpen voorm. Reisbureau der Staatsspoorwegen (Dam 10; 1913), een smal vijflaags hoekpand met opvallende rood-wit geblokte lisenen. Het voorm. kantoor met boekenmagazijn van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels (Herengracht 124-128; 1920, B.J. Ouëndag) heeft een jongere natuurstenen pui (1960, W.B.

Ouëndag en A. Staal). Uit dezelfde tijd stamt het hoge en smalle expressionistische kantoorgebouw Batavia (Prins Hendrikkade 84-85; 1918-'20, J.H. Slot). De grotendeels in kunststeen uitgevoerde voorgevel van het voorm. kantoor van de Ned. Tabaksmaatschappij (Rokin 109-111; 1920-'23, J.

London) wordt geleed door gecanneleerde halfzuilen met fantasiekapitelen en heeft daartussen stalen ramen met smeedijzeren hekjes. Het hoofdgestel toont in reliëf een omkranst tabaksvat. Het forse expressionistische kantoorgebouw Westermarkt 2 is het laatste ontwerp van G. van Arkel en werd na zijn dood in 1919 voltooid door zijn compagnon H.J. Breman. De over drie verdiepingen doorlopende erker boven de ingang wordt bekroond door een keperboogvormig fronton.

Het door A.D.N. van Gendt ontworpen voorm. hoofdkantoor van de Deli-Batavia Maatschappij (Herengracht 286-290; 1920-'22) heeft een betonconstructie en classicistisch ingedeelde bakstenen gevels met expressionistische details. Hal en trappenhuis zijn betegeld met groengrijs geglazuurde tegels; de glas-in-loodramen zijn vervaardigd door W. Bogtman. Sinds 1965 is het gebouw in gebruik bij de Universiteit van Amsterdam (na 1990 als Kunsthistorisch Instituut). Verder ontwierp A.D.N. van Gendt voor de firma Praetorius & Zn. het vijflaagse kantoorgebouw Drie Koningen (Singel 204-208; 1920), dat is voorzien van hoekrisalieten, een granieten basement en expressionistisch beeldhouwwerk. Het voorm. kantoor van Bunge's Handelsmaatschappij (Spuistraat 210-212; 1932-'34), tegenwoordig als ‘Bungehuis’ onderdeel van de Universiteit van Amsterdam, is eveneens ontworpen door A.D.N. van Gendt, maar werd na zijn dood (1932) voltooid onder leiding van W.J.

Klok. Dit zeslaagse gebouw met souterrain is opgetrokken met een betonskelet. De door muurdammen en erkerachtige vensterassen gelede gevels hebben bronzen kozijnen en een bekleding met geel-grijs graniet (plint) en Muschkelkalksteen. Onder de begane-grondvensters is een eenvoudig meanderpatroon aangebracht. De vestibule, de hal en het trappenhuis hebben nog de strakke art-déco vormgeving met grijs-blauw geglazuurde betegeling (fabriek ‘De Porceleyne Fles’). Gebouwd als bedrijfsverzamelgebouw is het tien bouwlagen hoge kantoorgebouw Candida (NZ Voorburgwal 116-120 en Spuistraat 77-81; 1931-'32, F.A.

Warners) met betonskelet en zakelijkexpressionistische gevels. Het voorm. kantoor van William Koch & Co (Keizersgracht 316; 1935) is een bij de omringende grachtenpanden aansluitend traditionalistisch ontwerp van A.A. Kok. Het beeldhouwwerk aan de hardstenen plint is van J.M. Veldheer.

Voorbeelden van opvallende moderne kantoorgebouwen zijn de als ‘peper- en zoutstel’ bekend staande structuralistische kantoorvilla's Weteringschans 26 en 28 (1979, F.J. van Gool) en het post-modernistische Effectenkantoor Oudhof (Rokin 99; 1988-'90, M.A.A. van Schijndel). Door C. Dam ontworpen zijn het gebouw van de voorm. Optiebeurs (Rokin 65; 1987), met halfronde ingangspartij op de hoek, en het grootschalige kantoorcomplex Royal Dam Center (Dam 3-7; 1991).

< >