[22]. Het oorspronkelijke 14de-eeuwse gasthuis aan het Verwulft werd verwoest bij de stadsbrand van 1576, waarna de instelling rond 1581 werd onderbracht in het voorm. minderbroederklooster (gesticht 1456).
Dat gasthuis is zo goed als verdwenen. Aan de Kleine Houtstraat staat nog de zandstenen Gasthuispoort (circa 1500) met accoladeboog en later aangebracht gasthuiswapen (drie kronen).
In 1938 heeft men de poort verder naar achteren herbouwd met de huidige zijvleugels.Wat verder resteert zijn de bij het gasthuis gebouwde provenierswoningen Groot Heiligland 63-85 (circa 1612) met trapgevels en stoepbanken. Deze in 1925 ingekorte woningen zijn sinds de restauratie in 1974-'75 (J.H. Smidt en H. van Rossum) weer particulier bewoond. In 1906 werden acht vergelijkbare huisjes gesloopt ter linkerzijde van het hardstenen poortje bij nr.
63. Dit poortje kreeg zijn classicistische vorm in 1767, maar bevat een oudere reliëfvoorstelling van ziekenvervoer en weeklagende familieleden (1612). Het houten boogveld toont de wapens van stad en gasthuis.
Vanaf de tweede helft van de 19de eeuw werd het gasthuis herbouwd als St.-Elisabethziekenhuis. Ter plaatse van oude provenierswoningen aan het Gasthuisvest verrees het U-vormige neoclassicistische hoofdgebouw (Gasthuisvest 47; 1871-'73, J.E. van den Arend), waarvan het hogere middenrisaliet wordt bekroond door een achtzijdig klokkentorentje. Het huidige portiek dateert van de verbouwing tot cultureel centrum (1980). Het ziekenhuis werd in fasen uitgebreid met een polikliniek (GrootHeiligland 47), die in twee fasen is uitgevoerd in neorenaissance-vormen met diverse trapgevels (1906 en 1925). Dit bouwdeel huisvest nu het Historisch Museum Zuid-Kennemerland en het ABC Architectuurcentrum Haarlem. Het ziekenhuis is in 1971 verhuisd naar een nieuwe locatie aan de Boerhavelaan (Kennemer Gasthuis).
Naast de voorm. polikliniek staat het voorm. Ned. Isr. Jolesziekenhuis (Groot Heiligland 27; 1930-'31, J. Gratama en W.J. Peereboom) [23], ontworpen in late Nieuw Historiserende vormen en met een spitse koperen dakruiter. Dit in 1942 bij het Elisabethziekenhuis getrokken pand bevat nu appartementen.
