Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Katholieke kerken in Nijmegen

betekenis & definitie

Het katholieke reveil raakte in Nijmegen in een stroomversnelling na de teruggave van de Broerskerk en de Regulierenkerk in 1808 beide zijn inmiddels gesloopt. Vanaf de tweede helft van de 19de eeuw werd een groot aantal nieuwe katholieke kerken gebouwd, waarvan hieronder een overzicht volgt.

De R.K. kerk St. Antonius Abt (Dennenstraat 125, Neerbosch) is een driebeukige hallenkerk met driezijdig gesloten koor, zijbeuktraveeën met puntgevels en een ingebouwde toren van drie geledingen met achtzijdige spits voorzien van frontalen. Deze neogotische kerk verrees in 1879-'80 naar ontwerp van P.J.H. Cuypers. Het wit gesausde interieur wordt gedekt door kruisribgewelven. De gebrandschilderde ramen zijn van atelier F.

Nicolas & Zn. (1880-1923). De kerk bevat een laat-gotisch houten kruisbeeld (begin 16de eeuw), dat in 1804 uit het dominicanenklooster te Kalkar is overgebracht. De R.K. Maria Geboortekerk (Berg en Dalseweg 42) is een driebeukige kruisbasiliek met driezijdig gesloten koor, voorzien van zijkapellen, een achtzijdige vieringstoren met ranke spits, en een voorgevel met portaal en flankerende achtzijdige traptorentjes. Het huidige neogotische schip met luchtbogen verrees in 1900-'01 naar ontwerp van J. Kayser sr.. Op de plaats van de noodkerk (1894) kwamen in 1923-'24 het transept en de koorpartij (met sacristie) tot stand naar een op het werk van zijn vader aansluitend neogotisch ontwerp van J.

Kayser jr.. Ook de voorgevel hoort bij deze derde bouwfase. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren onder meer een marmeren hoogaltaar met koperen overhuiving (1925-'27), een preekstoel met ijzeren kuip (1925), een communiebank (1936) alle vervaardigd door R. en J. Arens - en kruiswegstaties van J. Dunselman (1906).

Voor de kerk staat een Mariabeeld (1949) van A. Meertens.

De drielaags pastorie (Berg en Dalseweg 40) is in 1930-'31 gebouwd inzakelijk-expressionistische vormen. De R.K. St.-Canisiuskerk (Molenstraat 37) werd in 1894-'96 gebouwd naar ontwerp van N. Molenaar als een driebeukige kruisbasiliek zonder toren. Na het bombardement van 1944 zijn daarvan alleen in verlaagde vorm het priesterkoor en een gedeelte van het transept behouden gebleven. Aan deze neogotische restanten heeft men in 1958-'60 naar ontwerp van A.

Siebers, W. van Dael en J. Coumans een schip met galerij en een terzijde geplaatste toren toegevoegd. De voorgevel is opgetrokken in grove Kunradersteen. Tussen de hoge, gestileerde zuilen van de galerij hangt een bronzen Christusembleem van J. Vaes. Zelfstandig delen in de galerij zijn een doopkapel en een vanaf de straat toegankelijke devotiekapel; die kapel bevat een beeld van Petrus Canisius waaraan de kerk sinds diens heiligverklaring in 1925 is gewijd - en een laat-middeleeuws beeldje van Maria met Kind (waarschijnlijk afkomstig uit de Stevenskerk).

De voorm. pastorie (Molenstraat 39) is een groot neogotisch, drielaags gebouw uit 1894 naar ontwerp van N. Molenaar; het is nu een woon- en winkelpand. In de tuin bevinden zich resten van de in 1894 afgebroken middeleeuwse Regulierenkerk.

De R.K. St.-Jozefkerk (Keizer Karelplein 19) is een driebeukige basilicale kruiskerk met halfronde koorapsiden en zijkapel, aangebouwde sacristie, achtzijdige vieringkoepel met tentdak en een tweetorenfront. Deze neoromaanse jezuïetenkerk verrees in 1908-'09 naar ontwerp van B.J.C. Claase. Het interieur wordt gedekt door kruisgraatgewelven. De kerk bevat een tabernakel (circa 1930) van atelier Brom.

Bijzonder zijn de gebrandschilderde apostelramen van J. Toorop (1911-'15). Andere ramen en de koorschilderingen zijn vervaardigd door J. Nicolas (circa 1928). Bij de kerk staat nog de in 1888 gebouwde noodkerk naar ontwerp van N. Molenaar, die in 1922 is verbouwd tot pastorie en in de jaren zestig tot parochiecentrum.

De R.K. Groenestraatkerk (Groenestraat 229), gewijd aan de H. Antonius van Padua en St. Anna, is een grote driebeukige kruisbasiliek met vijfzijdig gesloten koor, diverse kapellen en een tweetorenfront met verschillend bekroonde torens. Deze neogotische kerk verrees in 1909-'10 naar ontwerp van A.A.J. Margry.

Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven en een stergewelf (viering). Tot de inventaris uit de bouwtijd behoren de banken en de door H. van der Geld vervaardigde neogotische preekstoel en biechtstoelfronten. De gebrandschilderde koorramen zijn van atelier F. Nicolas & Zn. (1912). Naast de kerk staat de grote, sober gedetailleerde pastorie (Groenestraat 247-231) uit 1911, eveneens ontworpen door A.A.J. Margry.

Daarachter ligt het naar ontwerp van A.A.J. Margry rond 1911 gebouwde klooster van de zusters, Dochters van O.L. Vrouw (Dobbelmannweg 1); de kloosterkapel verrees in 1937 naar ontwerp van C. Pouderoyen. Van het naastgelegen schoolcomplex Johanna de Lestonnac resteert het in 1913 opgetrokken gebouw Dobbelmannweg 5, naar ontwerp van Jos. Margry.

De R.K. H. Antonius van Paduakerk (Groesbeekseweg 92) is een driebeukige basilicale kruiskerk met een driezijdig gesloten koor met kapellen, een dubbel transept met traptoren en een zeszijdige vieringkoepel voorzien van een spitse bekroning met frontalen. De kerk verrees in 1916-'17 naar ontwerp van Jos. Margry. Het ingangsportaal is in de plaats gekomen van een niet uitgevoerde toren.

De R.K. St.-Stephanuskerk (Berg en Dalseweg 203) is een kruiskerk met smalle zijbeuken, een koorapsis, een grote twaalfzijdige vieringkoepel en een sober tweetorenfront, gebouwd in 1922-'23 naar ontwerp van P. Cuypers jr. Het interieur bevat onder meer mozaïeken (1936-'42) en gebrandschilderde ramen (1936-'48) van J. Colette. De pastorie (Berg en Dalseweg 205) is uit dezelfde tijd als de kerk. De R.K.

St.-Dominicuskerk (Prof. Molkenboerstraat 7) is een op de vroeg-christelijke kerken geïnspireerde driebeukige kerk met een veelzijdig gesloten koorapsis, een terzijde geplaatste klokkentoren met opengewerkte bekroning en een ingangsportaal. De kerk verrees in 1950-'52 naar ontwerp van Th. Nix in de stijl van de Bossche school, ter vervanging van de in de oorlog vernielde en vervolgens in 1951 gesloopte middeleeuwse Dominicuskerk aan de Broerstraat. Rond het voorplein van de kerk kwam een parochiaal complex tot stand, met pastorie en parochiehuis.

< >