serum van von Behring

betekenis & definitie

antidifterieserum, een mengsel van difterietoxine en -antitoxine. Wet van von Behring: passieve overdraagbaarheid van immuniteit. Wanneer een serum van patiënten die een infectieziekte doorstaan hebben bij anderen ingespoten wordt, beschermt dat die anderen tegen die ziekte.

Emil Adolf von Behring (1854-1917) studeerde van 1874 tot 1878 geneeskunde aan de academie voor militaire artsen in Berlijn, de befaamde Pépinière. Op dit instituut, waar men zich bij uitstek bezighield met het onderwijs in de bestrijding van infectieziekten, is zeer waarschijnlijk de kiem gelegd voor Behrings latere werkzaamheden. Nadat hij een aantal jaren als arts in het leger had gediend, werkte hij vanaf 1887 aan het Farmacologisch Instituut te Bonn. Twee jaar later kreeg hij een assistentschap bij niemand minder dan Robert Koch (1843-1910), eerst aan het Hygienisches Institut, later aan het Instituut voor Infectieziekten te Berlijn. In 1894 kreeg hij een leerstoel te Halle en het jaar daarop vertrok hij als hoogleraar in de hygiëne naar Marburg. In deze stad stichtte hij de Behring-Werke, een inrichting voor onderzoek en bereiding van sera.

Hij schreef uitvoerige studies over desinfectantia; in 1882 verscheen zijn eerste wetenschappelijke verhandeling Über Jodoform und Jodoformwirkung.

Later voerde het probleem van de antibacteriële werking van bloed hem naar het vraagstuk der immuniteit. Aan deze onderzoekingen danken we zijn ontdekking van het serum ter genezing van difterie. In 1888 ontdekte de Franse bacterioloog Pierre Paul Émile Roux (1853-1933) dat de difteriebacil een exotoxine produceert. Behring kon twee jaar later aantonen dat dit toxine in het lichaam aanleiding geeft tot de vorming van antitoxinen, die de werking van het toxine kunnen opheffen. Met andere woorden: het toxine had antigene eigenschappen. Niet alleen in vivo maar ook in vitro kon dit antitoxine het toxine binden en onschadelijk maken. Bij dieren die een difterie overleefden, vond Behring een grote hoeveelheid antitoxinen in het bloed. Behring deed talloze dierproeven, waarvan hij in het decembernummer van 1890 van het Deutsche medizinische Wochenschrift verslag deed in het artikel: ‘Untersuchungen über das Zustandekommen der Diphterie-Immunität bei Thieren’. Hij ontdekte dat als het difterieantitoxine bij de mens ingespoten wordt het niet alleen profylactisch werkt, maar dat het bij difteriepatiënten ook genezend werkt. Dit zogenaamde difterieserum wordt ook wel Roux-serum genoemd. Aangezien het difterietoxine te giftig was om als zodanig te worden ingespoten, mengde von Behring het met antitoxine. Dit mengsel toxine-antitoxine is bekend onder de letters AT. In 1925 kon de Franse bacterioloog Gaston Léon Ramon (1886-1963) het toxine met formaline ongiftig maken zonder dat het antigene vermogen verloren ging: Ramon-anatoxine. De resultaten van een serumbehandeling waren buitengewoon. In een Berlijns ziekenhuis daalde de sterfte aan difterie dankzij deze methode van 48 naar 13 procent. Difterie, een eertijds zo gevreesde kinderziekte, behoorde tot het verleden. In 1925 bedroeg de sterfte aan difterie slechts 10 procent van het aantal in 1877 (Sigerist).

Voor zijn baanbrekende werk kreeg von Behring in 1901 de Nobelprijs voor geneeskunde. Pas in 1913 maakte hij gewag van zijn difteriepreventie: ‘Über ein neues Diphterieschutzmittel’1. De verdere ontwikkeling van de preventieve inentingen heeft hij niet meer mogen beleven. Midden in de Eerste Wereldoorlog, op 31 maart 1917, overleed de inmiddels in de adelstand verheven ‘Ketter der Kindef (Dumesnil).

De bacteriologen Roux en Elias Metchnikoff (1855-1916) konden von Behrings verdienste niet treffender verwoorden: ‘Die Entdeckung von Behring ist nicht das Ergebnis eines glücklichen Zufalls, wie er sich manchmal Forschem anbietet; dieser Entdecker hat verdient, sie zu machen, weil er vom Anfang seiner Laufbahn an eine neue und richtige Idee gehabt hat, an welcher er unverbrüchlich festhielt. Er hat sie durch Jahre hindurch verfolgt, aufmerksam, daß ihm nichts entging, was seinem Nachweis dienen konnte.’ (Dumesnil)

1 Deutsch. Med. V/schr. 39,1913, 873