reflex van Pawlow

betekenis & definitie

een door steeds herhaalde oefening tot een reflex geworden reactie op een prikkel die voordien niet deze reactie teweegbrengt. Een dergelijke voorwaardelijke reflex is genoemd naar de Russische fysioloog Iwan Petrowitsj Pawlow (1846-1936).

Pawlow, zoon van een arme dorpspope in het bij Moskou gelegen Rjasaw, was aanvankelijk bestemd voor het priesterschap, maar studeerde geneeskunde in Sint-Petersburg, waar hij in 1883 promoveerde.

Na zich in Leipzig bij Karl Ludwig (1816-’95) verder in de fysiologie te hebben bekwaamd, werd hij in 1890 hoogleraar te Tomsk. Hetzelfde jaar nog bezette hij in Sint-Petersburg de leerstoel voor farmacologie, gevolgd door die voor fysiologie. Hier maakte hij school en verrichtte hij van 1897 af zijn onderzoekingen naar de maagsapsecretie. Hij begon met de bestudering van een verschijnsel dat hij de psychische secretie noemde. Als hij bij honden een maagfistel aanlegde, zag hij de maagsapsecretie op gang komen, ook als het voedsel verhinderd werd in de maag te belanden.

Later volgden zijn overbekende onderzoekingen naar de speekselsecretie. Bij honden waarbij hij een speekselfistel had aangelegd, zag hij tijdens de voeding de speekselsecretie op gang komen; gaf hij tegelijkertijd een akoestisch signaal (bijvoorbeeld de klank van een bel), dan kwam na korte tijd van oefenen de speekselvloed ook op gang wanneer alleen de bel klonk en er geen voedsel gegeven werd. Pawlow noemde dit een voorwaardelijke reflex.

Als materialist ging Pawlow in zijn denken nog een stapje verder en hij meende het gehele zieleleven door reflexen op een mechanistische wijze te kunnen verklaren. Ook in het hedendaagse behaviourisme (een stroming in de psychologie die de lichamelijke gedragswijze van mens en dier als (enig) studie-object erkent) speelt zijn leer nog steeds een belangrijke rol. In 1904 verwierf hij voor zijn werk over de fysiologie van de spijsvertering de Nobelprijs voor geneeskunde en fysiologie.

Hoewel Pawlow een duidelijke tegenstander van het Sowjet-bewind was, heeft dit regime hem nooit een strobreed in de weg gelegd. Zijn allesomvattende theorie van voorwaardelijke reflexen paste immers goed bij het atheïstische materialisme, dat in het communistische Rusland als voorbeeld van de wetenschap gold (Jetter). Tot aan zijn dood heeft men hem in de gelegenheid gesteld zijn onderzoekingen voort te zetten.