bursa Fabricii

betekenis & definitie

een epitheliale uitgroei van de cloaca van kippe-embryo’s die zich ontwikkelt zoals de thymus bij zoogdieren, na vijf tot zes maanden atrofieert en waarvan een fibreus overblijfsel te vinden is bij volwassen vogels. Bij verwijdering van het orgaan gaat het vermogen tot vorming van humorale afweerstoffen verloren. Het menselijk lichaam kent geen vergelijkbaar orgaan, maar de term ‘bursa Fabricii’ wordt in de immunologie nog gebruikt. De bursa is genoemd naar zijn ontdekker, de Italiaanse anatoom Hieronymus Fabricius ab Aquapendente (1533-1619).

Fabricius (Fabrizzi), geboren in het Toscaanse stadje Aquapendente, studeerde in Padua, waar hij in 1565 zijn leermeester Gabriele Fallopio (1523-’6Z) als hoogleraar in de anatomie en chirurgie opvolgde. Fabricius was zeer vermogend en bekostigde met eigen geld de bouw van een anatomisch theater, dat nog steeds bestaat. Door zijn buitengewone doceergave trok hij studenten uit alle windstreken naar zijn theater, waar hij behalve mensen ook verschillende dieren obduceerde. Verder was hij als chirurg werkzaam, maar hij achtte ‘die chirurg het best die het minst snijdt” (Lindeboom, 1985).

Aan de ontdekking van de kleppen in de venen verbindt men meestal Fabricius’ naam, hoewel de Italiaanse anatoom Giovanni Battista Canano (1515-’79) al in 1541, 23 jaar vóór Fabricius, hiervan gewag maakte (Haneveld). In 1603 verscheen Fabricius’ boek De venarum ostiolis, waarin hij bij illustraties van de kleppen ook hun functie verklaart. Later zou William Harvey (1578-1657) bij zijn ontdekking van de bloedsomloop dankbaar gebruik maken van de studies van zijn leermeester Fabricius.

Ook op embryologisch gebied verdiende Fabricius zijn sporen; men heeft Fabricius wel eens de eigenlijke grondlegger van de moderne embryologie genoemd. In 1600 verscheen De fomatione foetus, 21 jaar later gevolgd door De formattone ovi etpulli, een fraaie atlas over de ontwikkeling van de kip.