een psychose, waarbij een vervolgings-, benadelingsen/of grootheidswaan ontstaat, zonder dat een organisch proces, een schizofrenie of een vergiftiging daarvoor vastgesteld kan worden. Men ziet slechts een karakterologische overdrijving met sterke projectiemechanismen (zie projectie1); men kan het als een overdrijving van een sterk wantrouwen beschouwen, met als reactie zelfverhovaardiging.
De ziekte treedt bij geestelijk kwetsbare personen op, die zich terecht of ten onrechte tekort gedaan voelen. Zij willen hun rechten doen gelden en passen allerlei, vaak eigengereide, middelen toe, om dat te verwerkelijken. Allerlei rationalisaties (zie aldaar) dienen om de waandenkbeelden en bijv. asociale handelingen te verdedigen en te billijken. Anderen krijgen altijd de schuld van wat er voorvalt en zeker de begin-„oorzaak” wordt anderen in de schoenen geschoven.
Het verstand is goed, al is dit nog geen „gezond verstand” ten opzichte van eigen problemen; de patiënten zijn doorzetters. Typisch is het verschijnsel, dat zij vroegere voor hen belangrijke gebeurtenissen geheel mistekend, overeenkomstig hun eigen opvattingen of waan, weergeven (retrospectieve geheugenvervalsingen).
De grootheidswaan kan tot uiting komen in een religieuze grootheidswaan waarbij de patiënt denkt de messias te zijn. Sommigen stichten religieuze secten waarvan enkele dan ook inderdaad duidelijk afkomstig zijn van paranoïde persoonlijkheden.
In andere gevallen is er een erotische waan; er is dan een voornaam of vooraanstaand personage, dat zij liefde te hunnen opzichte toeschrijven; zij vinden daarvoor allerlei wonderlijke, indirecte bewijzen: uit hun verband gerukte krantenberichten, toespelingen enz. In lichte gevallen is de diagnose en/of het onderscheid van querulantisme of (prae)seniele psychosen moeilijk.
