hypofysis (cerebri), glandula pituitaria, hersenaanhangsel, de kleine, in het Turkse zadel (sella Turcica) gelegen klier, welke met een steel verbonden is met de hersenbasis (hypo-thalamus). Bestaat uit twee delen, de hypofyse-voorkwab (lobus anterior, adeno-hypofyse), dat uit het zakje van Rathke (zie ook craniofaryngioma) ontstaat en de hypofyseachterkwab dat uit hersenweefsel (van het infundibulum van de middenhersenen) bestaat: neuro-hypofyse.
Dit nauwelijks 1 gram wegende orgaantje is de „dirigent” van alle endocriene klieren door middel van een groot aantal hormonen ter beïnvloeding van bijnieren, eierstokken, schildklier enz. Het speelt dan ook een veelzijdige rol in de normale ontwikkeling en werking van het organisme en bij tal van ziektetoestanden. De belangrijkste stoornissen, welke primair veroorzaakt kunnen worden door de hypofyse zijn: acromegalie, diabetes insipidus, eunuchoidisme, syndromen van Cushing, Fröhlich en van Simmonds. Gezwellen van de hypofyse (voorkwab) veroorzaken bovendien de verschijnselen van een hersengezwel, met als plaatselijke verschijnselen een bitemporale hemianopsie (zie aldaar) door druk op het chiasma opticum. De behandeling van hypofyse-stoornissen met behulp van hormonen is reeds in veel gevallen mogelijk, (zie bijv. A.C.T.H.), maar zal waarschijnlijk later nog meer mogelijkheden bieden.
