Indien tusschen twee partijen een geschil ontstaat over een recht, dat gelegen is op het terrein van het privaatrecht, kan daaraan op drie wijzen een einde worden gemaakt:
1e. door een minnelijke schikking;
2e. door een burgerlijk proces;
3e. door arbitrage of scheidsrechterlijke uitspraak. Partijen, die het geschil met elkander hebben, kunnen overeenkomen, om dat geschil door scheidsrechters of arbiters te doen beslissen.
Geschillen vatbaar voor arbitrage
Niet elk geschil is vatbaar voor arbitrage; alleen die geschillen, welke betreffen de rechten, waarover partijen de vrije beschikking hebben, kunnen door arbitrage worden beslist, b.v. geschillen over eigendom en andere zakelijke rechten, over schuldvorderingen en de uitlegging van overeenkomsten, doch niet over de wettigheid van een kind of de rechtsgeldigheid van een huwelijk, dus niet over onderwerpen, gelegen op het terrein van het familierecht; in die gevallen moet de rechter beslissen.
Vormen der arbitrage.
Arbitrage kan in twee vormen voorkomen:
1e. als onderdeel van een overeenkomst, b.v. A. en B. sluiten met elkander een vennootschapscontract of een arbeidsovereenkomst, waarin zij de bepaling opnemen, dat alle geschillen, welke uit die overeenkomst mochten ontstaan, door drie arbiters zullen worden beslist. Hier geldt de arbitrage alzoo „eventueele”, dit zijn toekomstige geschillen, dus die, welke er thans nog niet zijn en misschien nooit zullen ontstaan.
2e. als zelfstandige overeenkomst, z.g. compromis, b.v. partijen hebben reeds een geschil, b.v. over de grenzen van hun grondeigendom. Nu komen zij met elkander overeen om het bestaande geschil door arbiters te doen beslissen.
Arbitrage moet schriftelijk aangegaan worden
De overeenkomst tot arbitrage moet schriftelijk worden aangegaan, hetzij in notarieelen, hetzij in onderhandschen vorm; de notarieele acte is zeer gewenscht.
De arbiters moeten in oneven getal worden benoemd, meestal drie. Ieder kan arbiter zijn, uitgezonderd vrouwen en minderjarigen.
Inhoud compromis.
De acte van compromis moet bevatten de onderwerpen van het geschil, de namen van partijen en die der arbiters.
Benoeming van arbiters door den rechter.
Indien partijen zich tot arbitrage hebben verbonden, en het bij het ontstaan van het geschil niet eens kunnen worden over de keuze der arbiters, zal de rechter de benoeming doen. Meestal echter wordt door partijen bepaald, dat ieder der partijen een arbiter benoemt, terwijl de benoemden een derde kiezen. Bij de acte van compromis zal de termijn worden bepaald, binnen welken de zaak door arbiters zal zijn beslist. Die termijn is zes maanden, indien in het compromis geen bepaling daarover voorkomt.
Aanneming door arbiters.
Indien de arbiters hun benoeming aannemen, geschiedt dit schriftelijk; deze aanneming kan op de acte van benoeming worden gesteld. Scheidsmannen, die hun benoeming hebben aangenomen, kunnen zich aan de arbitrage niet onttrekken. Zij kunnen dus niet meer bedanken, tenzij om redenen, door den rechter goed te keuren. De arbiters bepalen zelf den loop van het arbitragegeding, tenzij daaromtrent voorschriften in de acte van compromis zijn opgenomen.
Wijze van arbitrage.
De scheidsmannen kunnen op twee wijzen hun uitspraak geven :
1e. Naar de regelen van het recht. Zij handelen dan als een rechter en zijn dus aan de wet gebonden.
2e. Als goede mannen naar billijkheid. In dit geval behoeven zij de wet niet toe te passen. Zij oordeelen naar hun rechts- en billijkheidsgevoel. De acte van compromis kan aangeven, welke methode moet worden toegepast. Zwijgt de acte van compromis, dan moeten de scheidsmannen naar de regelen van het recht uitspraak doen, dus de wet toepassen.
Uitspraak van arbiters.
De uitspraak van scheidsmannen moet schriftelijk geschieden en moet bevatten : de namen van partijen; de slotsom van hun beweringen; de beslissing, die de scheidsmannen geven en de motieven daarvan. De uitspraak moet worden gedagteekend en onderteekend met de vermelding van de plaats, waar de beslissing is gevallen.
Arbitrage-uitspraak deponeeren ter griffie.
Binnen acht dagen na de beslissing zal het oorspronkelijke stuk der beslissing door een der scheidsmannen worden nedergelegd ter griffie van de rechtbank der plaatse waar de beslissing is gevallen; bovendien moet daarbij worden gedeponeerd de acte van hun benoeming.
Partijen zijn verplicht zich te onderwerpen aan de uitspraken der scheidsmannen. Indien dezen b.v. A. hebben veroordeeld om aan B. ƒ 1000.— te betalen wegens geleend geld, dan is A. verplicht dit te doen. Weigert hij echter, dan kan hij door de enkele uitspraak der arbiters niet tot betaling worden gedwongen, want de arbitrale uitspraak heeft geen executoriale kracht.
Executoir verklaring arbitrage
Die uitspraak kan echter wel die kracht verkrijgen door een bevelschrift van den president der rechtbank, waar de beslissing van arbiters is gedeponeerd. Dit bevelschrift zal worden geschreven op het oorspronkelijke stuk, waarbij de arbiters hun beslissing gaven. Daardoor staat die uitspraak gelijk met een vonnis en met de grosse van een notarieele akte, echter met deze uitzondering, dat iemand niet kan worden gegijzeld krachtens een arbitrale uitspraak.
Hooger beroep
In sommige gevallen is hooger beroep toegelaten van een arbitrale uitspraak. Zal dit mogelijk zijn, dan moet: ie. hooger beroep door het compromis zijn toegestaan en 2e. de zaak volgens de wet vatbaar zijn voor hooger beroep. Indien een kantonrechter b.v. een zaak behandelt, die een bedrag van minder dan ƒ 50.— vertegenwoordigt, dan is die zaak niet vatbaar voor hooger beroep. Indien arbiters een dergelijke zaak beslissen, is zij dus ook niet vatbaar voor hooger beroep, ook al zou het vermogen daartoe bij het compromis zijn voorbehouden.
Het beroep van een arbitrale uitspraak wordt gebracht bij den rechter, die anders ook in hooger beroep zou oordeelen, b.v. arbiters beslissen een zaak van ƒ 190.—. Is er hooger beroep, dan kan men bij de rechtbank in beroep komen, want het geldt hier een zaak, die anders in eerste instantie bij den kantonrechter werd gebracht. Was het bedrag ƒ 300.—, dan komt men van de arbitrale uitspraak in beroep bij het gerechtshof, omdat deze zaak in eerste instantie (zonder arbitrage) bij de rechtbank thuishoort.
Geen cassatie
Cassatie is bij arbitrale uitspraken niet mogelijk.
Gevallen van nietigheid der arbitrale uitspraak
Soms kan een arbitrale uitspraak als nietig worden bestreden. In verschillende gevallen, vermeld in art. 649 Wetboek van Burgerlijke rechtsvordering, b.v. indien de beslissing gewezen is buiten de grenzen van het compromis, indien beslist is op stukken, welke later blijken valsch te zijn. (Zie verder de artt. 620 e.v. van gemeld wetboek).
Voordeelen van arbitrage boven proces
Aan arbitrage wordt dikwijls de voorkeur gegeven boven een proces. Meestal wordt gewezen op een drietal voordeelen:
1e. een arbitrale uitspraak wordt spoediger verkregen dan de beslissing in een proces. Het procedeeren vordert veel tijd;
2e. een proces is dikwijls zeer kostbaar in verband ook met tal van formaliteiten en de verplichte hulp van griffiers, procureurs, deurwaarders;
3e. de rechter moet altijd volgens de wet rechtspreken; het strenge recht is soms in bepaalde gevallen onrechtvaardig. Scheidsmannen kunnen rechtspreken naar hun rechtsgevoel, zoodat zij vrij zijn het speciale geval naar hun eigen oordeel te beslissen.
