Nederlands dichter (1577–1660). Cats was de populairste dichter van zijn tijd. Zijn poëzie, die voor een groot deel bestaat uit berijmde verhalen, is begrijpelijk voor een groot publiek en bevat tal van puntige, gemakkelijk te onthouden uitspraken.
Zijn gedichten waren bij wijze van spreken in elk huisgezin te vinden en er is wel eens gezegd dat zijn werk als een tweede – gematigd calvinistische – bijbel fungeerde. Vrijwel zijn gehele werk is moralistisch van aard: de verhalen dienen als levenslessen, ze geven goede raad op het gebied van omgangsvormen, geloof, moraal, huwelijk en seksualiteit. Tot zijn werken behoren de emblematabundels Zinne- en minnebeelden (1618) en Spiegel van den ouden en nieuwen tijd (1632), de leerdichten Houwelijk (1625; veertig drukken vóór 1700!) en Trouwring (1637), en het grote autobiografische dichtwerk Tweeëntachtigjarig leven (1659).
De enorme populariteit die ‘vadertje Cats’ zoals hij wel genoemd werd, tot ver in de 19e eeuw heeft genoten, blijkt uit het feit dat tal van zijn aforismen algemeen bekende spreekwoorden zijn geworden (hoewel soms in lichtelijk gewijzigde vorm):
Al is de leugen wonder snel,
de waarheid achterhaalt ze wel.
Haastige spoed
is zelden goed
Zo d’ouden zongen,
piepen de jongen.
Al draagt een aap een gouden ring,
zo is het doch een lelijk ding.
Als de wijn gaat in de man,
leit de wijsheid in de kan.
Van die reputatie is tegenwoordig weinig meer over. Het moraliserende karakter van zijn werk ligt de moderne lezer niet; bovendien wordt zijn moraal kleinburgerlijk en bekrompen genoemd. De historicus Huizinga vond dan ook dat zijn langdurige populariteit ‘voor ons volkskarakter een weinig beschamend was’. Op verstechnisch gebied prijst men nog wel zijn vertelkunst en zijn vermogen tot puntig formuleren, maar ook wijst men op het dreunende karakter van zijn verzen, wat te wijten is aan het gebruik van een al te regelmatige jambische versmaat.
