De laatste Russische tsaar (1894-1917).
Nicolaas was de zoon van tsaar Alexander III (1881-94). In 1894 huwde hij
Alexandra (Alice von Hessen), de dochter van Lodewijk IV, hertog van Hessen-Darmstadt. Alexandra had veel overwicht op de tsaar, die weliswaar als een autocraat regeerde, maar geen krachtig bestuurder was. Na hun huwelijk bemoeide Alexandra zich met staatszaken en later ook met militaire aangelegenheden.
De nederlaag in de Russisch Japanse oorlog van 1904-05 leidde tot wijdverbreide onrust in Rusland. Er wordt daarom wel over de revolutie van 1905 gesproken. De tsaar deed enkele concessies, zoals de instelling van een parlement, de doema. Er werden echter geen wezenlijke hervormingen doorgevoerd; het Russische bestuurssysteem veranderde niet ingrijpend. Ondanks de gedane concessies duldde de tsaar geen echte kritiek, waardoor ingrijpende veranderingen in het bestuur van Rusland ondenkbaar waren.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog nam Nicolaas het opperbevel van de troepen op zich. De voortdurende nederlagen werden hem nu zelf aangewreven. In de beginfase van de februarirevolutie van 1917 deed Nicolaas afstand van de troon.
Na de oktoberrevolutie werd de ex-tsaar met zijn gezin door de bolsjevieken gevangengenomen en naar Jekaterinenburg gevoerd. Toen in juli 1918 Witte troepen de stad naderden, werd de tsarenfamilie door de bewaarders vermoord.
