Gewoonlijk de zetel van het landsbestuur en de plaats waar de buitenlandse diplomatieke vertegenwoordigingen zijn gevestigd. In Nederland bevinden het regeringscentrum en de meeste ambassades zich echter in Den Haag, ofschoon in de Grondwet is bepaald dat Amsterdam de hoofdstad is.
Koning Lodewijk van Holland maakte in 1808 van Amsterdam zijn hoofdstad. Hij richtte het stadhuis op de Dam in als Koninklijk Paleis. Amsterdam werd toen ook regeringscentrum. Na inlijving van het Koninkrijk Holland werd Amsterdam na Parijs en Rome de derde stad van het Franse Keizerrijk. In 1814 werd in de nieuwe Grondwet voor de Verenigde Nederlanden Amsterdam aangewezen als plaats van de inhuldiging van de Soeverein Vorst. In het desbetreffende grondwetsartikel werd Amsterdam aangeduid als de hoofdstad.
Den Haag werd echter weer het regeringscentrum. Na de vereniging met de Zuidelijke Nederlanden werd bij de daardoor noodzakelijke grondwetswijziging bepaald dat de inhuldiging beurtelings te Amsterdam en in een der steden van de Zuidelijke Provinciën plaats zou vinden. Het begrip ‘hoofdstad’ had men daarmee in de Grondwet laten vervallen. Wel beschouwde men van 1815 tot 1830 naast Amsterdam ook Brussel als hoofdstad. Na de afscheiding van België bleef men Amsterdam als hoofdstad van het land zien. In de jaren vijftig van de 20e eeuw werd uitvoerig gediscussieerd over de vraag of Amsterdam wel de hoofdstad van het land was als dit niet constitutioneel was vastgelegd. Pas in 1983 werd in de geheel vernieuwde Grondwet met een historische verwijzing naar de Grondwet van 1814 de bepaling opgenomen dat de Koning wordt ingehuldigd binnen de hoofdstad Amsterdam.De stad functioneert vooral zichtbaar als hoofdstad tijdens de inhuldiging van een nieuwe koning, bij inkomende staatsbezoeken, bij de nationale dodenherdenking op 4 mei en de laatste jaren bij afsluiting van de viering van de bevrijding op 5 mei. Ook festiviteiten binnen het Koninklijk Huis werden en worden vaak in de hoofdstad gevierd. Voorbeelden zijn het 40- en 50-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina, en het zilveren huwelijksjubileum van koningin Juliana en prins Bernhard.
De huwelijken van prinses Beatrix met prins Claus in 1966 en van prins Willem-Alexander met prinses Máxima in 2002 zijn niet, zoals bij vorige troonopvolgers wel gebeurd is, in de residentie gesloten, maar in de hoofdstad Amsterdam.
