Vrijdenkerij (in België wordt veelal de term vrijzinnigheid gebruikt), beweging die ervan uitgaat dat men zich in zijn gedachten moet leiden door het evidente; denkbeelden en geloofsvormen die slechts gebaseerd zijn op autoriteit en dogma worden afgewezen.
belgië. De eerste Belgische organisatie van vrijdenkers L'Affranchissement (vrijmaking) ontstond in 1854, gevolgd in 1856 door de vereniging Les Solidaires.
Beide zetten zich aanvankelijk vooral in voor een niet-kerkelijke begrafenis en eerbare begraafplaatsen voor vrijdenkers. De sociaal-democratische vereniging L'Association de la Démocratie militante Le Peuple (1860) keerde zich in de eerste plaats tegen de godsdienst. Voorts was er de liberale organisatie La libre Pensée (1863). De beweging was geconcentreerd in steden als Brussel, Antwerpen, Brussel en Charleroi. Belangrijke figuren waren Cesar de → Paepe, E. Hins, Victor Arnould en Jan Pellering. Het accent van de beweging verschoof na de Tweede Wereldoorlog van politiek antiklerikalisme naar → humanisme. In 1952 werd het Humanistisch Verbond opgericht. Deze organisatie nam het initiatief tot de overkoepelende Unie van Vrijzinnige Verenigingen (1969). De Franstalige Fédération nationale werkt samen met de Vlaamse federatie. Bladen zijn La Pensée en De Vrijdenker.
nederland. Op 4.10.1856 richtten enige leden van de vrijmetselaarsloge Post Nubila Lux in Amsterdam de Nederlandse vrijdenkersvereniging De Dageraad op. Het aanvankelijke doel was het bestuderen van de natuurwetenschap. Onder invloed van → Multatuli, L. Büchner en J. Moleschott gingen atheïsme en materialisme overheersen; ook staatkundige en sociale vraagstukken kregen steeds meer aandacht. Tot deze kring behoorden F. → Domela Nieuwenhuis en A.H. → Gerhard, de grondleggers van het Nederlandse socialisme. Na de Eerste Wereldoorlog ontwikkelde de beweging zich in pacifistisch-socialistische richting. De rechtsfilosoof Leo Polak ontwierp de nieuwe beginselverklaring, die als doel stelde: `de zuivering en verdieping van 's mensen zedelijk en verstandig besef, aanvaardende de normen van het redelijk en zedelijk bewustzijn en de gegevens van de ervaring, onder afwijzing en bestrijding van elk geloofsdogma of bindend gezag van kerk of persoon, schrift of overlevering'. Op grond van deze beginselen keerde De Dageraad zich tussen de beide wereldoorlogen tegen nationaal-socialisme, dictatuur, rassenleer en antisemitisme. Op 16.6.1960 werd de naam veranderd in De Vrije Gedachte, vereniging tot bevordering van zelfstandig denken. In 1978 werd de naam Vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte met als doel het bevorderen van een humanistisch-atheïstische levenshouding. Haar maandblad is De Vrije Gedachte. De vereniging heeft sinds 1967 zendtijd, als voortzetting van de in 1936 verboden Vrijdenkers Radio Omroep (vro).
