Conventikel, godsdienstige samenkomst buiten de protestantse kerk om. Men onderscheidt gezelschappen, waar vrije onderlinge bespreking van bijbelgedeelten hoofdzaak was, en oefeningen (tot godzaligheid, naar ondermeer Timotheüs 4:7), waar prediking onder leiding van een oefenaar op de voorgrond stond.
Conventikels werden in 1629 op de synode van Zuid-Holland in Leiden kerkelijk geregeld. In de tweede helft van de 17e eeuw namen ze onder invloed van de toenmalige geestelijke opwekking sterk toe. De meer piëtistisch gezinde predikanten, ook → Voetius, waren voorstanders van de conventikels. Door het op de voorgrond stellen van de bevinding gaven zij vaak aanleiding tot een anti-kerkelijk optreden, zoals in het geval van de labadisten (→ Labadie). De synoden waarschuwden er dan ook herhaaldelijk tegen. Bevindelijkheid wil zeggen dat de nadruk wordt gelegd op een persoonlijke geloofservaring. In de 18e eeuw nam het aantal conventikels toe, naarmate de meer rechtzinnige leden van de Kerk geen voldoening vonden bij de steeds rationalistischer ingestelde predikanten. De conventikels speelden een rol bij de → Afscheiding van 1834, doordat ze veel bezocht werden door gelovigen die sympathiseerden met de ideeën van de Afscheiding en hier hun onderlinge contacten verstevigden. Sommige conventikels vormden de kern waar uiteindelijk afgescheiden gemeenten uit ontstonden. De conventikels verdwenen geleidelijk in de loop der 19e eeuw.
