César Cui (Vilnius 1835-Petersburg 1918) was een Russische componist, die tijdens en na zijn studie piano en muziektheorie een opleiding als militair ingenieur volgde. Hij werd bekend als autoriteit op het gebied van fortificaties en als lid van het Machtige Hoopje. Deze groep bestond uit vijf Russische 'self made' componisten die weinig ophadden met het muzikale establishment en hun inspiratie zochten in de nationale volksmuziek.
Cui's geschriften, waaronder zijn vele muziekkritieken en zijn boek La musique en Russie (1880), getuigen van een fervent nationalistische houding en een gebrek aan waardering voor de westers georiënteerde Tsjaikovski en buitenlandse collega's. Maar in zijn werk gaf hij geen blijk van deze vooren afkeuren. Als zoon van een Franse beroepsofficier en diens Litouwse vrouw stelde hij vast: 'Ik ben van origine half Litouws, half Frans en heb geen gevoel voor Russische muziek in mijn bloed. Vandaar dat al mijn opera's, met uitzondering van de eerste, Een gevangene in de Kaukasus (1858), een buitenlands thema behandelen en dat zullen blijven doen.' Muzikaal had het werk van Meyerbeer en Auber hem meer te zeggen dan dat van Glinka of Moesorgski. Bij Cui werd het op de Russische taal geënte recitatief getemperd door een sterke lyrische inslag. RimskiKorsakov noemde hem als operacomponist getalenteerd maar 'niet genegen noch in staat tot instrumenteren'. Hij kwam hem dan ook in diverse werken te hulp. Toch schreef Cui vijftien merendeels voltooide opera's waarvan de bekendste, William Ratcliff (1861-68), ook de bewondering wekte van Rimski-Korsakov, die het werk orkestreerde. Vanaf 1914 wijdde Cui zich nog uitsluitend aan het componeren voor orkest, kamermuziekensembles en koor. Bovendien schreef hij door Chopin beïnvloede pianomuziek en liederen waarin hij de stemming van het gedicht raak wist te treffen.
Oeuvre
14 opera's; 15 orkestwerken; ruim 60 koorwerken; 60 kamermuziekwerken; 150 pianowerken; circa 300 liederen.
