stad in Hessen aan den Rijn; twee bruggen. Ca. 51 000 inw., meest Prot.
Er is eenige industrie: leer, filtreerapparaten, meubels, kleurstoffen, zeep; eveneens chemische en ceramische industrie. Verder zijn er werkplaatsen van de spoorwegen.
Er is handel in wijn, leer en koren.Bezienswaardige monumenten: De Domkirche van St. Peter, een driebeukige Romaansche basiliek met Oost- en Westkoor, elk koor met twee flankeerende ronde torens, verder één toren boven het Westkoor en één boven de viering van het (aan de Oostzijde gelegen) dwarsschip. Aan het uitwendige rijke toepassing van dwerggalerijen. De bouw is begonnen ca. 1000, Westkoor 1020 ingestort, 1100 aan Oostzijde vergroot; begin 13e e. vond een algemeene vernieuwing plaats; kort daarop zijn de torens verhoogd; algemeene restauratie in 17e en 18e e. en sedert 1859. De Liebfrauenkirche is een kruis-basiliek uit 14e en 15e eeuw. De synagoge, uit de 12e e., is in de 13e e. vergroot en in de 17e e. gewijzigd. v. Embden.
Geschiedenis. Ten tijde der Romeinen heette W. als nederzetting Borbetomagus, tijdens de Merovingers Wormatia. In de 5e eeuw was W. de hoofdstad van een Bourgondisch koninkrijk, in 436 door de Hunnen verwoest, maar door de Merovingers herbouwd. Opnieuw verwoest in 1689 tijdens den 9-jarigen oorlog door de Franschen. Tot 1801 was W. een vrije rijksstad, toen werd het bij den vrede van Luneville ingelijfd bij Frankrijk, terwijl het krachtens een besluit van het Weensche congres in 1815 bij Hessen-Darmstadt werd gevoegd.
De stad W. trok herhaaldelijk de bijzondere aandacht van het keizerlijk hof. In 1122 werd hier tusschen paus en keizer het Concordaat gesloten, dat na een strijd van 50 jaar een einde maakte aan den → investituurstrijd. Hier op den Rijksdag van 1521 verscheen Luther voor keizer Karei V om zijn optreden te rechtvaardigen met het resultaat, dat hij bij het Wormser edict in den rijksban werd gedaan. In 1541 werd in W. het Godsdienstgesprek van Hagenau (1540) voortgezet in tegenwoordigheid van den pauselijken legaat Contarini met als resultaat het door niemand opgevolgde Interim van W.(1641).
Als bisdom wordt W. het eerst vermeld in 614; een doorloopende bisschopslijst kan echter eerst vanaf het einde der 8e e. gegeven worden. In 1801 is het bisdom W. opgeheven.
Lit.: Boos, Gesch. der rhein. Städtekultur (4 dln. 21897-1901); Illert, Altworms, (1925); Schannat, Hist. episc. Wormatiensis (2 dln. 1734). Wachters.