(eigenl. Oeljanow), stichter van den communistischen Sowjetstaat in Rusland. * 22 April 1870 te Simbirsk, † 21 Jan. 1924 te Gorki bij Moskou. Zoon van een inspecteur bij het onderwijs; L. bezocht het gymnasium te Simbirsk en kwam in 1888 aan de univ. te Kazan, doch werd als sympathiseerend met zijn broeder Alexander Oeljanow-Lenin, die wegens complot tegen Alexander III ter dood gebracht was, naar Siberië verbannen.
Lenin nam het pseudoniem van zijn broeder over en is nu alg. onder den naam L. bekend. Reeds in zijn jeugd bestudeerde L. Hegel en Marx.
Na te Genève bekend geraakt te zijn met de revolutionnaire ideeën van Plechanow, vestigde L. zich te St. Petersburg en bereidde zich gedurende 30 jaren door voortdurende studie over een bijkans alles omvattend terrein voor tot de revolutie, die hij in Rusland en over de geheele wereld wenschte te ontketenen ter doorvoering der Marxistische beginselen, waarbij hij eerst de verwezenlijking der proletarische dictatuur noodzakelijk achtte. In Dec. 1895 werd L. gearresteerd en naar Siberië verbannen, waar zijn vrouw, Nadesjda Konstant.
Kroepskaja, zich in de prov. Jenisseisk bij hem voegde en zijn lot vrijwillig deelde. In 1900 was zijn verbanning ten einde en verliet L.
Rusland om te München het Marxistische tijdschrift Iskra (vonk) te stichten. Na een verblijf te Genève trad L. met zijn volgelingen in 1903 te Londen uit de Russ. soc.-dem. partij en stichtte de partij der bolsjewieken, waarvan hij de leider gebleven is. In 1905 organiseerde L. een proefrevolutie in Rusland en vertoefde daar onder valschen naam en richtte arbeidersraden (Sowjets) op; na de mislukking der revolutie vestigde L. zich in 1906 in Zwitserland, waar hij weder zonder ophouden werkte aan de voorbereiding der groote Marxistische revolutie en deze tot in alle bijzonderheden organiseerde.
Van 1912-’14 verbleef L. te Krakau, 1914-’17 in Zwitserland (Zürich, Zimmerwald, Kiental). In April 1917 kwam hij door Duitschland en Zweden in Rusland terug, waar sedert Maart de liberale revolutie uitgebroken was. Na in Juli vergeefs naar de macht gegrepen te hebben, kwam zijn partij in Nov. aan de regeering.
L. zette zijn theorieën in practijk om, door eerst anarchie en daarna orde te stichten. Hij verlegde de hoofdstad naar Moskou. Met de Centralen sloot hij vrede in Nov. 1918; hij had in Rusland zelf strijd te voeren tegen sterke oppositie.
Door felle terreur met massa-moorden onderdrukte hij deze en behaalde de overwinning op de oppositie onder Koltsak, Denikin en Wrangel. L. begon toen aan de organisatie van den Marxistischen staat in Rusland, doch overleed na lange ziekte. Zijn gebalsemd lijk ligt in een mausoleum op het Roode Plein te Moskou.Zijn leer staat zeer sterk onder den invloed van Hegel en Marx. Zie onder ➝ Bolsjewisme. Zijn vele geschriften zijn helder van stijl en zonder uitzondering propagandistisch en meestal anti-religieus.
Werken: Gez. uitg. (Russ., 27 dln.); in de meeste talen vertaald. De belangrijkste zijn: Staat en Revolutie; Wat te doen?; Kinderziekten van het Communisme; Op den weg van den opstand; De revolutie van 1905; Het Imperialisme, laatste stadium van het Kapitalisme; De dictatuur van het Proletariaat.
Lit.: V. Marcu, L. (1930); Fulöp-Miller, L. und Ghandi; Gurian, Het Bolsjewisme; van Son, Catechismus van het Bolsjewisme; Mignot, Het Leninisme; Stalin, Questions du Leninisme.
v. Son.