(Lat. Mater dolorosa; Duitsch Schmerzensmutter of Schmerzhafte Mutter) is de aanduiding van Maria, de moeder van den gekruisten Christus. De devotie tot de M. werd 1495 pauselijk goedgekeurd, vanuit de Nederlanden verspreid en is misschien van Dominicaanschen oorsprong.
In de kunst wordt de M. dikwijls in halffiguur met kap en mantel, de handen gevouwen, als pendant van den Man van Smarten afgebeeld (Bouts). Soms is hiermee het zwaardmotief verbonden; sedert het einde der 16e, begin 16e eeuw met zeven zwaarden (Quinten Matsys te Brussel). Volgens Mâle ontmoet men dit zwaardmotief reeds op het einde der 14e eeuw.Nu eens steken er zeven, dan weer één zwaard door het hart van Maria; ofwel is de H. Maagd omgeven met zeven medaillons; ook heeft ieder zwaard soms een medaillon, waarin de resp. smart staat afgebeeld. Voorbeelden in Frankrijk: glas-in-loodraam te Ecouen, Brienne-la-Ville (16e eeuw). In Vlaanderen talrijke, weinig kunstvolle M. in de kerken, zoowel in beeldhouwals schilderwerk. ➝ Mariafeesten (sub B); ➝ Nood Gods; ➝ Pietà.
Lit.: E. Mâle, L’art relig. (III); K. Smits, Iconogr. v. d. Ned. Primitieven (1933).