Sultan van Turkije (18081839), een baanbreker van de moderne gedachten in zijn rijk. * 25 Juli 1785, ✝ 1 Juli 1839. Tweede zoon van Abdoel-Hamid I. Werd sultan na een omwenteling, waaronder zijn oudere broer Moestafa IV afgezet werd (28 Juli 1808).
Hij was halsstarrig en wreed, doch schrander in zijn beleid: hij gevoelde dat Turkije den ondergang tegemoet snelde, indien het de Europ. beschaving niet aannam. Hij deed herhaalde pogingen om het leger op Europ. voet in te richten, o.a. door de vernietiging van de Janitsaren (1826) en de indienstneming van officieren uit het Westen (Moltke); hij stichtte een burgerlijke en militaire orde, verbeterde de politie te Konstantinopel, deed scholen verrijzen, deed een Moniteur half in het Turksch en half in het Fransch uitgeven, enz. Maar zijn plannen werden grootendeels verijdeld door de geringe ontwikkeling en het godsdienstig fanatisme van het volk.
Herhaaldelijk braken opstanden uit, nl. in Servië (1814), in Epirus en Albanië onder ➝ Ali Pasja (1820-’22), in Bosnië, Klein-Azië, en onder ➝ Mehemed Ali in Egypte. Bessarabië, Moldavië en Wallachije gingen aan Rusland verloren (1812); Griekenland werd onafhankelijk (1829); Mehemed Ali maakte zich meester van Syrië (1833) en versloeg nog eenmaal het Turksch leger pas enkele dagen vóór den dood van Mahmoed, nl. bij Nisib (24 Juni 1839). Met Rusland moest M. de voor hem nadeelige vredesverdragen sluiten van Boekarest (1812), van Adrianopel (1829) en van Iloenkjar Iskelesi (Unkiar Skélessi, 1833), door welk laatste Turkije in een afhankelijke verhouding tot het tsarenrijk werd gesteld.Lit.: N. Jorga, Gesch. d. osmanischen Reiches (V Gotha 1924); E. Driault, La question d’Orient depuisses origines jusqu'à nos jours (Parijs 81921); J. Ancel. Manuel hist. de la question d’Orient, 1792-1923 (Parijs 21926; met bibliogr.); H. von Moltke, Briefe über Zustände und Begebenheiten in der Türkei aus den Jahren 1835-1839 (71911). Lousse.