(Jacobus de Osa of Duèze), paus (7 Aug. 1316 tot 4 Dec. 1334). * 1249 te Cahors (Fr.). Hij werd gekozen, nadat de H.
Stoel ruim twee jaar onbezet was gebleven. J. had een hooge opvatting van de taak der Kerk, was geleerd en onberispelijk van leven, maar vaak al te onbuigzaam in zijn optreden.
Bijna geheel zijn pontificaat is vervuld van het heftige conflict met den Duitschen koning Lodewijk van Beieren. De strijd was begonnen over het medezeggenschap van den paus bij een betwiste koningskeuze (tegenover Lodewijk stond een tegenkoning, Frederik van Oostenrijk) en de bestuursrechten van den Duitschen koning in Italië, doch werd van den aanvang af hevig verscherpt door het uitdagende optreden van Lodewijk en de onverbiddelijke houding hiertegen door J. aangenomen.
De koning beschuldigde den paus van ketterij; J. antwoordde met ban en afzetting (1324). In de heftige schriftelijke polemiek, die hierop volgde, worden, zoowel door de aanhangers van den paus (➝ Aegidius Romanus, Jacobus van Viterbo, ➝ Augustinus Triumphus) als door die van Lodewijk (➝ Occam, ➝ Marsilius van Padua, Joh. van Jandun, de beide laatsten schrijvers van den Defensor Pacis) de rechten resp. van Kerk en Staat overdreven.
J. veroordeelde den Defensor Pacis in 1327. Ook de extreme leerstellingen van Spiritualen (➝ Petrus Olivi) en mystieken (➝ Eckehart) werden door hem veroordeeld.
Zijn persoonlijke meening, dat de rechtvaardige afgestorvenen pas na het Laatste Oordeel de zaligende aanschouwing Gods zouden genieten, heeft hij op zijn sterfbed herroepen. De toen zoo veel hoopgevende missies in Centraal-Azië heeft hij met alle kracht bevorderd.J. was ook een bekwaam regeerder, die aan de pauselijke curie belangrijke reorganisatiemaatregelen in kanselarij, rechtspraak en geldwezen invoerde. Dat hij schraapzuchtig zou geweest zijn en 25 millioen goudguldens hebben nagelaten, is met de nog aanwezige stukken uit zijn kanselarij als onwaar te bewijzen.
Werken: Lettres communes (uitg. Mollat, 4 dln. 1900 vlg.); Lettres. . . relatives à la France (uitg. Coulon, 5 dln. 1900 vlg.); Lettres. . . relatives à la Belgique (uitg. Fayen, in Analecta Vaticano-Belgica II en III (1918). — Lit.: Mollat, Les Papes d’Avignon (31920); Baluze, Vitae Paparum Avenionensium (uitg. Mollat, 4 dln. 1916 vlg.); Pastor, Geschichte der Papste (I 5-7 1925). Gorris.