1° Geldersche IJsel, rivier in Gelderland en Overijsel. Deze ontstaat als een rechteraftakking van den Beneden-Rijn bij Westervoort en stroomt naar het N., langs Doesburg, Zutphen, Deventer en Kampen naar het IJselmeer.
Tegenover Kampen gaat naar rechts het Ganzendiep met als rechterzijtak de Goot. De hoofdstroom splitst zich in het Rechtediep en het Keteldiep, den eigenlijken IJselmond, die door twee 4100 m lange dammen tot het diepere deel van het IJselmeer wordt geleid (2,5 m).
De delta, het zgn. Kampereiland, is tot een hoogte van 2,20 +N.A.P. bekaad, en wordt dus bij hoogeren rivier- of IJselmeerstand overstroomd.
Bij een rivierstand van 2 a 2,5 m op den Boven-Rijn (Lobith) voert de Waal 2/3, de Neder-Rijn 2/9 en de IJsel 1/9 af. Bij den laagsten stand voert de IJsel veel minder (1/14), bij den hoogsten stand beduidend meer af (1/5).Dat deze belangrijke rechter Rijntak zou zijn ontstaan door het graven van de zgn. Drususgracht (12 v. Chr.) van Westervoort naar den Ouden IJsel bij Doesburg is onjuist. De breede kleiafzettingen wijzen erop, dat hier reeds lang vóór de Romeinen een zijtak van den Rijn naar het N. stroomde. De IJsel is een natuurlijke zijtak van den Rijn. In de M.E. was de Geld.
IJsel een belangrijke verkeersweg, waaraan verschillende Hanzesteden lagen. In de 17e en 18e eeuw is de rivier veel verslechterd, maar door verbeteringen sinds het midden der 19e eeuw is zij thans bij middelbaren rivierstand voor schepen van 2,75 m diepgang bevaarbaar. Belangrijk zijn ook de verbindingen met de Willemsvaart (Katerveer) en het Apeldoornsch kanaal (Dieren— Hattem).
De totale lengte bedraagt 130 km. Van rechts stroomen er in uit de Oude IJsel, Hackfortsche beek, Berkel, Schipbeek en enkele kleinere beken, met een totaalstroomgebied van 290.000 ha. Links monden de Grift, Voorsterbeek en Hoendersterbeek er in uit, die een stroomgebied van 75.000 ha afwateren.
Lit.: Schuiling, Nederland (I 61934); Beekman, Nederland als Polderland (31931).
Heijs.
2° Lamme IJsel, oude loop van den IJsel, ten W. van Doesburg (bij Angerlo).
3° Oude IJsel, rivier; ontspringt bij het dorp Raesfeld (Pruisen), komt iets ten Z. van Gendringen in ons land, en mondt bij Doesburg uit in den Gelderschen IJsel. De breede rivierkleistrook ontstond langs den vroegeren Rijnarm, die hier stroomde. In dezen Rijntak mondde toen de Oude IJsel op Pruisisch grondgebied uit. Van het 115.000 ha groote stroomgebied ligt 2/3 in Pruisen.
4°→Hollandsche IJsel, Holl. IJsel.