Hadrianus IV - (Nic. Breakspear), eenige Engelsche paus (4 Dec. 1154 tot 1 Sept. 1159).
Hij onderdrukte den demagogischen opstand van → Arnold van Brescia te Rome. Tegenover → Frederik Barbarossa, die de oud-Romeinsche keizeridee aan zijn gezag wilde ten grondslag leggen en daarop steunend diep in het kerkelijk rechtsgebied ingreep, handhaafde hij met kracht de rechten van Kerk en pausdom.
In een schrijven aan den Rijksdag te Besançon (1157) sprak hij van „schenking” van de keizerskroon door den paus en van andere „beneficia”; dit kon dubbelzinnig worden opgevat en wekte hevige opschudding in de Duitsche landen. Ondanks een geruststellende verklaring van H. verscherpte zich het conflict, doch de paus stierf, voordat het tot volle uitbarsting kwam.Nog steeds wordt gestreden over de echtheid van den brief, dien H. aan Hendrik II van Engeland zou geschreven hebben en waarin hij dezen tot verovering van Ierland machtigde. Gorris. Lit.: The Eng. Pope Adrian IV (1925); R. en A. Carlyle, Hist. of mediaeval political theory in the West (IV); Hefele-Leclercq, Hist. des Conciles (V, nr. 619); Thurston, in Month (April-Mei 1906; over de Iersche bul).