Graduale - (Responsorium graduale), het → responsoriaal gezang, dat bij de Mis-liturgie volgt op een Schriftlezing; oorspr. een psalm of gedeelte daarvan, daarna ingekort tot twee psalmverzen; deze zangen behooren tot de oudste en rijkste van het Gregoriaansche repertoire en werden gezongen door enkele zangers, het tweede vers door een solist (later meerderen), die daartoe den ambo besteeg (vandaar graduale, < Lat. gradus = trap, dus trapgezang); bijna alle andere Misgezangen begeleiden een of anderen ritus; het g. is er om zichzelf.
Vanaf de 9e eeuw is de naam g. ook overgegaan op het boek, dat de graduale-zangen bevatte (→ Cantatorium); later het boek, waarin alle Misgezangen staan [→ Boek (sub Liturg, boeken)]. Bruning