Formatie - 1° (krijgsk.) bij de zeemacht hetzelfde begrip als „orde” bij de landsmacht; slagorde en marschorde worden resp. gevechts- en marschformatie. Een marschformatie is een zoodanige f., waarbij een eskader, smaldeel, enz. gemakkelijk kan worden verplaatst en die toch beveiliging tegen aanvallen biedt.
Elke marschformatie moet snel een overgaan tot een gevechtsformatie toelaten. Al naargelang navigatie of beveiliging overwegen, zal men de marschformatie kunnen wijzigen om aan de gestelde eischen te voldoen, bijv. indien men over onvoldoende verkenningsberichten beschikt, zal de gevechtsformatie als marschformatie worden gebruikt.De gevechtsformatie heeft in den loop der eeuwen nogal eens wijzigingen ondergaan. Bij de galeien (roeischepen, soms met een weinig hulpzeilvermogen) waren de roeiers met hun riemen, dus de breede zijden dezer schepen, de kwetsbare punten, terwijl op de voor- en achterkasteelen de bewapening was geconcentreerd. De gevechtsformatie van deze schepen was dus de frontlinie, d.w.z. de schepen voeren naast elkaar, zoodat ook een verband van schepen slechts twee stel ongedekte roeiers had. Toen in de M. E. het zeilschip uitgroeide tot een volbezeild schip en het roeien geheel verviel, veranderde het aspect 90°. Nu werden voorschip met boegspriet en zeilen op het hout, zoomede achterschip met roer, de kwetsbare punten.
Deze schepen lagen dan ook meestentijds in de kiel (water)-linie, d.w.z. de schepen voeren in het kielwater van hun voorman, dus achter elkaar. De kiellinie raakte eenigszins in discrediet, toen stoom en ijzer hun intrede op de vloten deden. De schepen werden gepantserd en kregen een ram. Hun beweeglijkheid werd door de machinale voortstuwing grooter. Aan het kanon kende men minder waarde toe. Front-, wig- en carréformaties deden hun intrede (midden 19e eeuw).
Het hoofddoel van al deze f. was de ramaanval. Of de achterstelling van het kanon gerechtvaardigd was, is zeer de vraag. Geleidelijk herwon het kanon weer terrein, torpedo en luchtbom moesten ook in den gedachtenkring worden betrokken. De moderne f. liggen meer bij de kiellinie dan bij de frontlinie, d.w.z. dat de lijn over de schepen van een verband gedacht geen grooten hoek zal maken met de koerslijn van de schepen (bij kiellinie is deze hoek = 0°, bij frontlinie == 90°).
Ten slotte heeft men nog bijzondere f., welke hun oorsprong niet vinden op grond van tactische overwegingen en welke voor elk speciaal geval kunnen worden vastgesteld, bijv. een ankerformatie.
2° Geologie. Formatie of systeem omvat de vormingen, die in één geologische periode zijn afgezet en door een eigen fauna gekarakteriseerd zijn, bijv. de Devoonformatie werd in het Devoon afgezet. Ook wordt het woord echter gebruikt, indien men nog geen ouderdomsbepaling aan een bepaald laagcomplex kan geven, bijv. „Oude andesiet-formatie” op Sumatra. Verder gebruikt men het om alle vormingen in het algemeen aan te duiden, bijv. de geologische formaties van Nederland. v. Tuijn