Faust (persoonlijkheid) - Als historische persoonlijkheid was Faust een rondtrekkend goochelaar in Duitschland tusschen de jaren 1488 en 1541. In Prot. kringen werd hij als echte duivelskunstenaar beschouwd en in 1543 werd door een Bazelsch dominee, Johann Gast, beweerd, dat hij door den duivel was weggevoerd.
Daarna begon de legende-vorming pas voor goed. In het anonieme volksboek, Historia von D.
Johann Fausten, gedrukt in 1587, is het legendarische beeld nagenoeg compleet. In Duitschland werkte de volksfantasie verder en nieuwe Faustboeken (met vele herdrukken) verschenen in 1587, 1599, 1674 en 1712.
Vertalingen werden gedrukt in het Deensch in 1588, in het Eng. waarschijnlijk in 1588 (eerste bekende druk 1592), in het Fr., het Ned. (Historie van Doctor Joannes Faustus, 1593), in het Tsjech, in 1612.Tot literair kunstwerk verheven werd de stof voor het eerst in Chr. Marlowe’s drama Doctor Faustus, opgevoerd ca. 1588, gedrukt in 1604 en later herhaaldelijk tot 1663. In Duitschland erkende Lessing het eerst de romantische waarde van het gegeven (1759). Het meesterwerk van Goethe verscheen, deels in 1790 en 1808, geheel in 1828 en 1832; de opera van Gounod in 1859.
Beschouwt men het contract met den duivel als het wezenlijke bestanddeel van de Faustlegende, dan kan men nog veel meer bewerkingen aanhalen. En dan kan men onderscheiden een middeleeuwschen, een Protestantschen en een modernen, rationalistischen vorm. In den middeleeuwschen vorm wordt de held ten slotte door bovennatuurlijke hulp gered (de Theophilus-legende, bewerkt door Hroswitha ca. 960 en gedramatiseerd door Ruteboeuf ca. 1270; de Cyprianus en Justina-legende, gedramatiseerd door Calderon ca. 1650; Mariken van Nieumeghen, voor het eerst gedrukt in 1608). In den Prot. vorm is de duivel de eindoverwinnaar (het volksboek van 1587, het drama van Marlowe 1588). Bij Goethe en de romantici wordt de held gered door een natuurlijke liefde.
Lit.: C. Kiesewetter, F. in der Gesch. u. Tradition (1893); Otto Heller, Faust und Faustus (1931). Pompen.