Contractietheorie - noemt men in de geologie een theorie, die de vorming van plooiingsgebergten (➝ Gebergtevorming) op aarde verklaart door een ten gevolge van de langzame afkoeling der geheele aarde te wijd worden van de korst. Men vergelijkt dit gewoonlijk met het rimpelen van de schil van een uitdrogenden appel.
Men neemt aan, dat de kern door zijn afwijkende samenstelling sterker inkrimpt dan de korst.
De theorie is het eerste opgeworpen ter verklaring van de gebergtevorming door den Franschen geoloog Elie de Beaumont in zijn „Notice sur les systèmes des montagnes” (1859), uitgewerkt voornamelijk door den Zwitser Albert Heim (Untersuchungen über den Mechanismus der Gebirgsbildung, 1878) en den Oostenrijker Ed. Suess in zijn driedeelig werk Das Antlitz der Erde (1829-1909). In den laatsten tijd is echter twijfel aan de juistheid van deze verklaring ontstaan, vnl. daar de verkortingen der aardkorst, zooals die zijn gebleken noodig te zijn ter verklaring van den bouw der beter bekend geworden plooiingsgebergten, met name de Alpen, grooter waren dan uit de c. konden worden verklaard. Weliswaar tracht men dit bezwaar te ontgaan door een deel der verkorting niet aan den directen druk, doch aan secundaire verschijnselen, als afglijden, toe te schrijven (Jeffreys).
Een ander bezwaar is, dat men sedert de ontdekking van de radioactiviteit twijfelt aan de juistheid van de veronderstelling, dat de aarde langzaam afkoelt (Joly). Door anderen wordt dit echter bestreden. Het bezwaar dat ten gevolge van de inkrimping der kern in de korst gewelfspanningen zouden ontstaan, die de vastheidsgrens der gesteenten verre overschrijden, is in het licht van nieuwe berekeningen en nieuwe onderzoekingen over de vastheidsgrens bij hoogen alzijdigen druk niet houdbaar gebleken. Uit de laatste onderzoekingen van Vening Meinesz over de zwaartekracht in den Indischen Archipel volgt z.i. het bestaan van een eenzijdigen druk in dit deel van de aardkorst, hetgeen ook in strijd is met de contractietheorie.
Tegenover de contractietheorie staan o.a. de drifttheorie (Wegener), de oscillatietheorie (Haarmann) en de undatietheorie (v. Bemmelen). ➝ Gebergtevorming.
Lit.: behalve het oudere werk van Suess en Heim (zie boven): H. Jeffreys, the Earth (Cambridge 21932; voorstander).
Jong.