Communisme in nederland - Economisch. De socialistische beweging in Nederland, ongeveer in de zeventiger jaren der 19e eeuw begonnen, is economisch aanvankelijk een zeer verwarde beweging geweest. De verwarring ontstond door den communistischen inslag, die in het economisch gedeelte van Karl Marx wetenschappelijke werk moeilijk een vasten leidraad kon vinden.
Communistische leiders van eenig postuur in het sociaal-economische heeft Nederland nooit opgeleverd; F. Domela Nieuwenhuis, de profeet van het oudste socialisme in Nederland, was bovendien meer anarchist dan communist en is er ook nooit in geslaagd, zijn Socialistenbond, hoe revolutionnair die ook langzamerhand werd, tot een eenigszins behoorlijk sociaaleconomisch program te brengen. Het Congres der Duitsche Socialisten van Erfurt (1891) geeft ook geen duidelijke richtlijnen.
Na de oprichting der S.D.A.P. (1894) verliest dit half-communisme geheel aan beteekenis. Iets daarvan herleeft bij de bekende afscheiding der S.D.A.P. na het Congres der S.D.A.P. in 1909. Maar ook dan heeft het geruimen tijd weinig te beteekenen, noch door program, noch door leiders, noch door volgelingen. Eerst als de revolutie in Rusland (1917) doorbreekt, krijgt het communisme in Nederland eenigen grond onder de voeten, maar het heeft, ook door de gemakkelijke en groote verdeeldheid onder de revolutionnaire groepen, tot dusver geen omvang van eenig aanzien kunnen krijgen. Onze volksaard schijnt bovendien geen voedingsbodem voor het Russische communisme, het eenige, dat thans nog genoemd kan worden, op te leveren.
Lit.: H. P. G. Quack, De Socialisten; W. H. Vliegen, De Dageraad der Volksbevrijding; H. Roland Holst van der Schalk, Kapitaal en Arbeid in Nederland.
Veraart.