Christoffel - 1° C. uit Canaän, oorspronkelijk Reprobus geheeten. Hij bezat een buitengewoon groote lichaamsgestalte. Van nature tot het Christendom geneigd, trok hij uit Canaän weg naar een ander land, waar hij zich bekeerde. Op het gezicht van zijn staf, die begon te bloeien, nadat hij dien op het altaar had neergelegd, bekeerden zich vele aanwezigen.
Door keizer Decius voor diens rechterstoel gedaagd, werd hij na vele folteringen ter dood gebracht. Vóór zijn dood bad hij God om hulp voor zijn vereerders, bijzonder tegen hagelslag en doodsgevaar. Daarom wordt hij onder het getal van de ➝ Noodhelpers gerekend.
Latere schrijvers op het gebied van godsdiensthistorie hebben zijn legende in verband trachten te brengen met den Egyptischen Anoebisdienst, doch ten onrechte. Anoebis had den godenzoon Horus over den Nijl gedragen. Dit element in de Christoffellegende (het dragen van het Christuskind over de rivier) is in de oudste Passio Christophori totaal onbekend. Wel wordt in de oudste Christoffellegenden de heilige soms afgebeeld met het gelaat van een hond, doch dit heeft niets uit te staan met een verchristelijking van de Egyptische Anoebissage. Deze voorstelling was alleen gebaseerd op het feit, dat men in oude martyrologiën las, dat C. was de genere Canineo (canis = hond).
Christusdrager wordt C. eerst in de 12e eeuw door toedoen van een dichter uit het Donaugebied. In de 13e eeuw wordt dit gedicht omgewerkt en wordt er een theologisch element aan toegevoegd. C. treedt dan op als vazal in den zin van het oude Duitsche recht. C. wil den machtigsten gebieder dezer wereld dienen. Hij stelt zich in dienst van een koning. Doch de koning blijkt bevreesd voor den duivel en dus treedt C. in dienst van den duivel.
De duivel echter vreest den Gekruiste en nu gaat C. op zoek naar Christus. Hij komt bij een kluizenaar, die hem Christus leert kennen en die hem Christus leert dienen in het overdragen van reizigers over een breede rivier. Totdat C. op een nacht gewekt wordt door het geroep van een kind, dat overgezet wil worden. Hij neemt het kind op den schouder, doch midden in den stroom wordt het kind als een geweldige, neerdrukkende last.
Het kind is Christus zelf. Deze episode uit de Christoffellegende wordt in de 13e eeuw algemeen in beeld gebracht. C., groote forsche man, staande in een rivier met een kind op den schouder. C. heeft een (bloeienden) staf in de hand, op den oever ziet men soms een kluizenaar met een lamp (primitieve manier om aan te geven, dat het nacht was).
De hagiographische gegevens over C. zijn in twee klassen te onderscheiden: de teksten der passiones en de latere poëtische bewerkingen. Genoemd kunnen worden het martyrologium Hiëronymianum, dat alleen den naam van den heilige overlevert; het Sanctuarium van Mombritius; de Acta S. Marinae et S. Christophori; een poëtische passiebewerking van Walther van Spiers en het reeds genoemde Duitsche gedicht, door Jacobus a Voragine verder verspreid. Een modern-geïllustreerde uitgave van de oude legende werd bezorgd door p. Reinald Rats O.F.M. (1931). Overigens zijn cyclische voorstellingen van de legende zeer zeldzaam.
Lit.: Acta SS. (Juli IV); Analecta Bollandiana (I); G. W. van Heukelum, Van sunte Cristoffels beelde (Utrecht 1865); Sinemus, Die Legende vom hl. Christoph in der Plastik und der Malerei (Hannover 1868); Kunstle, Ikonographie der Heiligen (II Freiburg 1926); Servières, La Légende de St. Christophe dans l’art (Gazette des Beaux-Arts, 1921).
Heijer.
2° Heilige, Spaansch martelaar, ➝ Christophorus.