Cateau cambrésis - Vrede van, gesloten 3 April 1559 tusschen Frankrijk en Spanje. Beide tegenstanders, financieel aan het einde van hun krachten, zeiden gedreven te worden door een oprecht verlangen om het Concilie van Trente te bevorderen.
Zoo werd door deze „paix catholique” de weg geopend voor een gezamenlijk optreden tegen de ketterij.
Catechese Voor de beteekenis, ➝ Catechismus.
Geschiedenis. I. Eerste eeuwen van het Katholicisme. Na Jesus, model voor alle catecheten, zijn de apostelen de eerste catecheten: „Gaat en onderwijst alle volken”. Catechese is dan vooral uiteenzetting wat betreft de grondwaarheden van ons H. Geloof. Vgl. Lc. 1. 4; Act. 18. 25; Gal. 6. 6. De orale of mondelinge catechese, waarop waarschijnlijk teruggaan de Synoptici, heeft wel de eerste eeuwen gediend ter uiteenzetting van Jesus’ leer en leven. Als de Synoptici was deze catechese sterk narratief georiënteerd. Sporen ervan in de eerste Katholieke geschriften.
Meer bijzonder in tweede helft der 2e eeuw neemt het catechumenaat, onderricht meer speciaal voor voorbereiding van H. Doopsel en H. Communie, vasteren vorm aan. Sterker georganiseerd na den afval van betrekkelijk vele Christenen onder de vervolging van Decius. Catechumenaat vervalt ca. 5e eeuw. Redenen: H. Doopsel wordt niet meer bijna uitsluitend toegediend aan volwassenen op de vigilies van Paschen en Pinksteren, en het menigvuldiger worden van den kinderdoop, wegens groeiend aantal van Katholieke gezinnen.
Uit periode der H. Vaders veel catechetische geschriften ons bekend, o.a. van S. Cyrillus v. Jerusalem, S. Augustinus (De catechesandis rudibus, De doctrina christiana, Enchiridion); S. Ambrosius, S. Gregorius van Nyssa; Maximus van Turijn; catechetenscholen van Alexandrië, Carthago, Antiochië, Jerusalem, Cesarea, Rome, Edessa. Formulierboeken, aanvankelijk met Onze Vader, Twaalf art., later erbij kruisteeken, eenige psalmen, het Eere aan Vader enz., afzwerings-, doop- en biechtformules. Na 13e eeuw ook opgenomen: verklaring tien geboden en zeven H. Sacramenten.
II. Middeleeuwen. Eerste catechetisch onderricht in het gezin. Daarom huwelijksexamen voorgeschreven. Peter- en meterplichten meer geürgeerd. Synoden geven voorschriften aan de zielzorg-geestelijkheid. Kloosterscholen.
Vooral door toedoen van Karel den Grooten (Alcuïnus). Bepaling synode van Aken (789): Ieder klooster en kapittel moet een school oprichten, waar geleerd zal worden het psalterium, schrijven, zingen, berekenen der feestdagen, de grammatica. Vele uitleggingen en verklaringen ten gebruike van den priestercatecheet reeds lang voor den catechismus van Luther. Catechismus in gebedsvorm door gezamenlijk bidden der gebeden enz. Kerkgebouwen waren de biblia pauperum. Armenbijbels einde 14e eeuw.
Mysteriespelen. Methodische wenken Hrabanus Maurus, Gerson: de parvulis trahendis ad Christum. Lindanus bisschop van Roermond, Dirk Coelde: Kerstensleighel. Geschriften over catechese van St. Thomas van Aquino, S. Bonaventura. Uit dien tijd, waar meer aanschouwelijkheid werd nagestreefd, gezocht naar een meer practische inkleeding der leerstof door bijv. liederen, rijmcatechismussen, afbeeldingen, tooneel.
III. Tijd na Trente. Na het midden der 16e eeuw brengen de catechismus van het Concilie van Trente en nadien de catechismussen van S. Petrus Canisius en van S. Robertus Bellarminus grooten vooruitgang op het gebied der catechese. Onder leiding van S. Carolus Borromaeus werd voor gebruik voor de catecheten de Catechismus Concilii Tridentini ontworpen en dra in verschillende talen overgezet (eerste uitg. 1566). S. Petrus Canisius gaf drie verschillende catechismussen uit: de groote of Oostenrijksche of Keizercatechismus, de Summa doctrinae (1556), in het Duitsch: „Der klain katechismus sampt kurzen gebetlein fuer die einfaltigen” (1558) en: Parvus Catechismus Catholicorum (1559), in het Duitsch: Katechismus.
Kuerze Erklaerung der fuernehmsten Stuck der wahren katholischen Glaubens (1563). De catechismussen (in 20 talen overgezet) van Petrus Canisius steunen op die van Trente. Schematisch is de opzet deze:
Inleiding.
I. Over het Geloof: De 12 artikelen.
II. Over de Hoop: Onze Vader. Wees Gegroet.
III. Over de Liefde: Geboden Gods. Geboden H. Kerk.
IV. H. Sacramenten.
V. Zonde. Goede Werken. Deugden. Gaven en vruchten van den H. Geest.
Epiloog: De uitersten.
Ook kardinaal Bellarminus schreef meerdere catechismussen: (in 60 talen overgezet) Dottrina cristiana breve (1597); Dichiarazione piu copiosa delle dottrina cristiana (1598). Opzet komt schematisch hierop neer:
Inleiding.
I. Geloof: 12 artikelen.
II. Hoop: Onze Vader. Wees Gegroet.
III. Liefde: 10 geboden Gods. 5 geboden H. Kerk. Sacramenten. De deugden, ondeugden en zonden.
Epiloog: De uitersten.
Op het Concilie van het Vaticaan (1869—’70) werd voorgesteld een eenheidscatechismus voor heel de Katholieke wereld: het voorstel werd afgewezen. Ook onder Pius X is in dergelijke richting gedacht. Kardinaal Gasparri gaf uit Catechismus Catholicus, als die van P. Canisius drieledig: een voor de eerstcommunicantjes, een gewone en een voor meer ontwikkelden. Deze catechismussen zijn niet voorgeschreven voor heel de wereld, hoewel ook daarover plannen schijnen geweest te zijn. Van buitengewoon veel invloed is geweest voor de catechese de actie van Pius X voor de vervroegde eerste H. Communie der kinderen. Ook de nieuwere richtingen en bevindingen op het terrein der theoretische en practische opvoedkunde zijn sterk merkbaar in de catechese.
Van een te veel aan intellectualisme wil men sterk heen, soms te sterk, naar een beleven van de leer; invloed van pragmatisme en voluntarisme. Overberg, mgr. Grueber, de Muenchener-methode (Weber), de methode van de doeschool, arbeidsschool, levensschool, „Heimatschule” dienen eervol vermeld. In Engeland de „Sower” methode van Father Drinkwater. In Amerika maakten zich voor de catechese verdienstelijk Peter C. Yorke en de Katholieke universiteit van Washington (mgr. Edward Pace en prof.
John Cooper). Hierbij dient vermeld de Shields-methode (ook Mac Eachen). In Frankrijk ijverden mgr. Dupanloup en de Sulpiciaansche richting. Gedurende de laatste tien jaar daar een duidelijk streven om heel het catechetisch onderricht meer te bouwen op het Evangelie (Quinet, abbé Charles).
Ook in onze streken sterke strevingen om de catechese het eerste en meest rendeerende vak van het onderwijs te doen zijn. Werk van Poppe, H. Vandevelde, Montessori. Vaktijdschriften in Frankrijk, Duitschland, Vlaanderen, Nederland. Vereenvoudiging van tekst van den catechismus en aanpassingspogingen aan de gangbare taal. In de Ned. bisdommen, het Godsdienstonderricht door leeken geregeld door de bevoegdheden der diploma’s (A en B).
Lit.: J. Ch. Köcker, Katech. Gesch. (Jena 1756); G. Langemack, Hist. catech. (3 dln. 1729—1740); F. Probst, Gesch. der Kath. Katech. (1886); J. Mayer, Gesch. des Katechumenats in der Katech. in den ersten 6 Jahrh. (1868); F. Thalhofer, Entwicklung des Kath.
Katechismus in Deutschland (1892); S. Tromp, P. Can. en zijn Katech. (G. G. G. no. 106) ; H. Mayer, Katechetik (1928); Dr. V. d’Espallier, Nieuwe Banen in het onderwijs (I 1934).