Capillariteit - (Lat. capillus = haar) of haar buiskracht is de eigenschap der vloeistoffen, om in zeer nauwe buizen (haarbuisjes of capillaire buizen), welke in die vloeistoffen gedompeld zijn, hooger te stijgen of lager te dalen dan het niveau der omringende vloeistof, wat in tegenspraak schijnt te zijn met de wet der → communiceerende vaten. Algemeener: alle verschijnselen, welke rechtstreeks verband houden met die eigenschap, ook in vaste lichamen, die zeer nauwe openingen en kanaaltjes vertoonen (poreuze lichamen).
Twee evenwijdige glazen platen, met kleine tusschenruimte, in een vloeistof gedompeld, bewerken eveneens een capillaire opstijging. Vormen de plaatjes een kleinen hoek met elkaar, dan zal, overeenkomstig de wet van Jurin, de stijghoogte omgekeerd evenredig zijn met den afstand der plaatjes; zoodat het vloeistofoppervlak op het glas der plaatjes een gelijkzijdige hyperbool afteekent, wat met een gekleurde vloeistof duidelijk is te zien (verwijzing plaatje).
Is de meniscus in den capillair het grensvlak tusschen twee vloeistoffen in evenwicht verwijzing plaatje), dan zal men eveneens capillaire opstijging of depressie waarnemen, die hier functie is van de grensvlakspanning. Is een der vloeistoffen kwik, en de andere een electrolytische oplossing, bijv. verdund zwavelzuur, dan zal, door het aanbrengen van een potentiaalverschil tusschen de twee vloeistoffen, de meniscus zich verplaatsen in den eenen of anderen zin, naar gelang de polariteit der vloeistoffen. → Electrocapillariteit.
Voorbeelden van capillaire opstijging: de vochtigheid van den grond in baksteenmuren; petroleum in de pit van een lamp; koffie in een klontje suiker; gedeeltelijk ook het opstijgen van het voedingssap in de planten.
Bij alle kwikbarometers heeft in de buis een capillaire neerdrukking plaats, waarmede men, bij nauwkeurige drukbepalingen, rekening moet houden. Eenzelfde opstijging of neerdrukking stelt men vast in alle communiceerende buizen met ongelijken diameter (bijv. waterpeil in stoomketels).
L i t.: G. Bakker, Kapillarität und Oberflächen-spannung, Handbuch der Experimentalphysik (VI, Akad. Verlaggesellschaft, Leipzig 1928); H. Freundlich, Kapillarchemie (I, Akad. Verlagges., Leipzig 1932). “De Block.
”