Bornem - Belg. gem. in de prov. Antwerpen, ten W. van Mechelen, in Klein-Brabant.
Opp. 2400 ha, ca. 8300 inw. B. bevat de volgende gehuchten: Branst (parochie), Luipegem, Dooregem, Boschkant, KI. Mechelen, Buitenland. Klei- en zandgrond. Bij B. bevindt zich een vischrijke vijver van 115 ha, „Oude Schelde” genaamd. Wellicht is dit de Scheldebedding tot in de 13e eeuw.
Die vijver is verbonden met de Schelde door een sluis, over Temsche gelegen en met een vaart langs de zijde van Bornem. Brouwerijen, mandenmakerijen, mouterijen, weverijen, meubelmakerijen. De O.L.V. kerk bezit een Romaansche krocht (12e eeuw) met het beeld van O.L.V. van de Krocht. Het koor en de voet van den toren dateeren uit de 11e eeuw. Kloosters der Z. Augustinessen en van O.L.V.-Presentatie. B. bezit verder de abdij van den H. Bernardus der Cisterciënsers, bekend onder den naam van „Engelsch klooster”.
Dit klooster dateert van 1603, en werd gebouwd door den slotvoogd Pedro Coloma. Eerst in 1658 kwamen de Predikheeren, uit Engeland verbannen, dit klooster betrekken. Het werd een seminarie, waar Engelsche jongelingen tot priester en missionaris werden gevormd. Tijdens de Fransche omwenteling werd het Eng. klooster vernietigd, hoewel het onderwijsgesticht nog bleef voortbestaan tot in 1825. De gebouwen behoorden daarna aan Filip Storms, en bleven onbewoond, totdat in 1833 de overblijvende monniken der abdij van St. Bemardus op de Schelde (➝ Hemiksem) dit H. Kruisklooster van B. kwamen betrekken. ➝ Bernard (St.), abdij.
Het kasteel van B., opgericht bij de vroegere samenvloeiing van Schelde en Dunne, voordat de Schelde haar tegenwoordige bedding betrokken had, is omringd met muren, dagteekenend uit de 11e eeuw. Van de vroegere gebouwen is nog een toren over, opgetrokken tijdens de Romeinsche bezetting, ofwel ten tijde van Karel den Grooten. De familie Marnix van St. Aldegonde is er bezitster van. In B. is nog een Romeinsche tumulus. In 1798 werden de boeren in den Boerenkrijg te B. verslagen: monument.
Het land van B. was vroeger begrepen in het land van Waes, maakte deel uit van het keizerlijk Vlaanderen en was onderhoorig van het begin der 10e eeuw aan de slotvoogden van Gent; dezen hielden het in leen van de graven van Vlaanderen, die het zelf bezaten van den Duitschen keizer.
De parochie B. ontstond uit een abdij van kanunniken van O.L.V. op het einde der 11e eeuw. Deze kloosterlingen volgden den regel van den H. Augustinus. In 1120 werd hun klooster met de aanhoorigheden Haasdonk en Hingene door Burchard, bisschop van Kamerijk, vereenigd met de abdij van Affligem, onder den regel van den H. Benedictus. Met de Fransche omwenteling werd dit klooster als nationaal goed verkocht aan een zekeren Weber van Antwerpen, die het in 1842 aan de Zusters van O.L.V.-Presentatie overliet, die er een kostschool inrichtten.
Lit.: Ben. Van Doninck, Het voormalig Engelsch klooster te Bornem.
Striels.