Appingedam - gemeente in N.O. Groningen, middelpunt van Fivelingo; 6 488 inw.,3 600 Prot., 130 Kath., 150 Israël. Tot de gemeente behooren de kerkdorpen A., Tjamsweer, Opwierde, Solwerde, Jukwerd en Marssum; de buurtschappen Eelwert, Garreweer, Lastwerd, Oling. De uitgang werd of wert duidt aan dat vele op wierden of terpen gebouwd zijn. Een Kath. kerk, behoorende tot het dekenaat Groningen en een Geref. kerk te A. Opp. 2 483 ha; landb. en veeteelt; industrie: Bronsmotorenfabriek (scheepsmachines, export naar Indië en buitenland; 180 arb., eigen ziekenfonds); machinefabr. 55 arb., steenfabr. 70 arb.; coöp. stroocartonfabr. 100 arb.; coöp. vlasfabriek 100 arb. Als marktplaats van Fivelingo vee- en paardenmarkten.
Instellingen van onderwijs: R.H.B.S., Rijkskweekschool voor onderw., landbouwhuishoudsch., ambachtssch., handelscursus. Rijksdiensten. A. is een oud stadje met kronkelige straatjes. Van vele woningen aan het Damsterdiep staat de achtergevel, met typischen uitbouw, geheel in het water, hetgeen van de bruggen af een schilderachtig gezicht oplevert. Het oude raadhuis, vroeger rechthuis, in 1911 gerestaureerd, is van 1630 en heeft een fraaien antieken gevel, en een raadzaal, geheel in stijl gehouden.
De naam A. is misschien afgeleid van Apt of Appe, een riviertje, dat uitmondde in de Fivel, en dam, dat sluis of zijl beteekent. Een andere verklaring is, dat het adellijk geslacht Appinge zijn naam aan het stadje gaf. Nijenhuis.
Over de vroegste geschiedenis van A. staat niets vast. Van oudsher centrum van Fivelingo. In 1234 verzet de bevolking van A. zich tegen den kruistocht ter onderwerping van de Stedingers en daarom werd zij in den ban gedaan. A. ontwikkelde zich in het begin der 14e eeuw tot een stadje met eigen rechtsbestel, wist echter in strafzaken geen eigen rechtspraak te verkrijgen en vandaar bleef de positie van A. als stad altijd twijfelachtig. De stad werd met vestingwerken omringd en was na Gron. de voornaamste plaats in het land tusschen Eems en Lauwers, doch werd door Gron., dat de opkomst van concurrenten wilde verhinderen, kort gehouden. Do daaruit ontstane twisten duurden voort tijdens de Rep. In den langdurigen strijd tusschen Saksers, Gelderschen en Bourgondiërs werd ook A. betrokken; in 1514 door de Saksers bestormd en geplunderd, in 1536 nestelde er zich een bende landsknechten op bevel van Christiaan III van Denemarken, waarsch. in overleg met Karel van Gelre, doch in hetzelfde jaar stelde de stad Gron. zich onder Karel V van Bourgondië en weldra moest ook het garnizoen van A. zich overgeven aan den Bourgond. stadhouder Schenck van Toutenburg.
L i t.: R. P. Cleveringa Pzn., Ontwikkelingslijnen van het rechtsbestel der stad A. (1927). Ydema.