Alexander Newskij
Russisch grootvorst, de patroon van het orthodoxe Russische geloof, als een heilige vereerd. * 1220, + 1263. Zijn heele leven was één strijd met Duitschers, Zweden, Litauers. Zijn naam Newskij, d.i. overwinnaar, kreeg hij door zijn overval van het Zweedsche leger aan de oevers van do Newa, waar admiraal Berger op aansporing van paus Gregorius IX en den aartsbisschop van Üpsala een kruistocht leidde tegen de Finnen. A.’s daad wordt door de Russische historici beschouwd als een triomf van het orthodoxe geloof op het Kath. In hoeverre A. welgezind stond tegenover de pogingen van paus Innocentius IV, om de beide kerken weer te vereenigen (pausel. brief van 15 Sept. 1248), ligt in het duister. Vast staat, dat hij den Kath. den bouw van een Lat. kerk te Pskov toestond.
Van de Mongolen wist hij de vrije uitoefening van godsdienst en de oprichting van een orthodox bisdom in Sarai te verkrijgen. Zijn feest werd in het oude Rusland op 23 Nov. gevierd.
L i t.: Dict. Hist. Góogr. (II, 261—262).
Wachters.
Alexander I Paulowitsj
keizer van Rusland (1801—’25), * 23 Dec. 1777 te St. Petersburg, + 1 Dec. 1825 te Taganrog. Zoon van Paul I. In de verlichte denkbeelden opgevoed, voerde hij aanvankelijk gewichtige hervormingen in. Buitenlands was zijn verhouding tot Napoleon I wisselvallig: in 1801 sloot hij vrede met den Eersten Consul, maar werd in ’05 lid van de coalitie tegen den keizer. Na den slag bij Friedland sloot hij het verdrag van Tilsit (’07), doch in ’12 werd de verstandhouding wederom verbroken.
Hij vergrootte zijn rijk door de annexatie van Finland (’09), Bessarabië (’12) en het voormalige groothertogdom Warschau (’15). Onder invloed van barones von Krüdener richtte hij de Heilige Alliantie op. Ook binnenlands ging A. nu meer en meer den weg der reactie op en zette zijn aangevangen hervormingen niet door, waardoor hij zijn onderdanen verbitterde. Uit zijn huwelijk met Maria Louiza van Baden (Elizabeth-Alexejewna) liet hij geen kinderen na; hij werd opgevolgd door zijn broer Nikolaas I.
L i t. : Waliszewski, Lo règno d’Alexandro I (2 dln. Parijs 1924); Mikhaïlovitch, Le tsar Alexandre I, vert. door N. Wrangel (Parijs 1931); Gribble, Emperor and mystic. Alexander I of Russia (Londen 1931).
Lousse.
Alexander II Nikolajewitsj
keizer van Rusland (1855—’81). Zoon van Nikolaas T. * 29 Apr. 1818 te Moskou, + 13 Maart ’81 te St. Petersburg. Huwde met Maria, dochter van den groothertog van Ilessen-Darmstadt (’41). Als keizer (2 Maart ’55) beëindigde A. den Krimoorlog, trachtte het bestuur van de heerschende misbruiken te zuiveren, schafte de lijfeigenschap af (’61) en voerde min of meer zelfstandigheid in prov. en gem. besturen (zieZerastw o s). Na den Poolschen opstand van 1863, dien hij in bloed smoorde, keerde hij echter op den weg der reactie terug: zette de zgn. russificeering in Polen en
de Oostzeeprovinciën in, vervolgde de Poolsche Kath., verbrak de betrekkingen met den paus en het concordaat van '47; het drijven der nihilisten nam toe. In 1872 werd hij lid van den Driekeizersbond ; maar de Oostenrijksch-Russische tegenstelling in Oost-Europa, het sedert ’71 stijgende panslavisme en de teleurstelling van Rusland bij het congres te Berlijn (’78) deden dezen spoedig eindigen. Groot opzien baarde in ’80 het tweede huwelijk van A. met vorstin Dolgoroekaja (later Joerjewskaja), die reeds eenige buitenechtelijke kinderen bij hem had. Door een aanslag der nihilisten werd A. om het leven gebracht.
L i t.: Cardonne, L’empereur Alexandre II (Parijs 1883); Tchoulkov, Les deruiers tsars autocrates (Parijs 1928).
Lousse.
Alexander III Alexandrowitsj, keizer van Rusland. * 1845, + 1894, zoon van Alexander II, volgde zijn vader op in 1881. Zijn binnenlandsche politiek, ingegeven o.m. door Pobjedonosjew, was uitgesproken reactionnair en stuurde aan op de russificeering der Oostzeeprovincies. In het buitenland was hij voor een overeenkomst met Frankrijk eerder dan met Duitschland. A. versterkte den Russ. invloed in Centraal-Azië en Perzië.
Lit.: Neubürger, Russland unter Kaiser A. III <1895).
V. Houtte.
Servië.