paus van 1169—1181; familienaam Orlando Bardinelli. Een der grootste pausen uit het bloeitijdperk der M.E.; handhaaft met kracht de kerkelijke rechten tegen de machtsoverschrijding van keizer Barbarossa. * te Siena, + te Civita Castellana, prof. in het kerkelijk recht aan de hoogeschool van Bologna, schreef de Summa Magistri Rolandi. 1160 kardinaal, 1163 pausel. kanselier der H.
Roornsche Kerk. In deze hoedanigheid op den rijksdag te Besançon (1167) in conflict met keizer Barbarossa, waarbij zijn leven zelfs gevaar liep. Daarom stelde de keizer, toen A. 1159 paus was gekozen, achtereenvolgens drie tegenpausen tegenover hem (Victor IV, Paschalis III, Calixtus III). Het grootste gedeelte van zijn pontificaat was A. III in strijd gewikkeld met keizer Frederik I Barbarossa, die door eigenmachtige bisschopsbenoemingen, onmatige eischen aan een in oud-Romeinschen zin opgevat keizerschap ontleend, en andere gewelddaden de rechten der Kerk schond. Nadat de keizer in 1176 door zijn politieke tegenstanders, de Lombardische steden, bij Legnano was verslagen, kwam in 1177 de vrede te Venetië tot stand en had ook een oprechte verzoening tusschen paus en keizer plaats.
Het middeleeuwsch ideaal: een Christelijke gemeenschap, onder een geestelijk en een wereldlijk hoofd, in innige harmonie samenwerkend, scheen een oogenblik verwezenlijkt. Na aldus de onafhankelijkheid der Kerk verzekerd te hebben, hield A. in 1179 het 11e Alg. Concilie (3e van Lateranen), waar o.a. bepaald werd, dat voor een geldige pauskeuze 2/3 der stemmen noodig zou zijn. Hij verwierp 1166 de caesaro-papistische bepalingen van den rijksdag van Clarendon in Engeland, waar de aartsbisschop van Canterbury, de H. Thomas Becke t, in 1172 door handlangers van koning Hendrik II werd vermoord, doch kwam met dit land door zijn gematigde houding spoedig tot verzoening. Krachtig bevorderde hij de missie in de Oostzeelanden en Azië en ijverde voor de veiligheid der Christenen in het II.
Land. Onberispelijk van persoon, staat hij als bestuurder der Kerk op waardige wijze tusschen de grootsten als Greg. VII en Innoc. III.Lit.: Biographie door zijn tijdgenoot kard. Rolandus in Migne P.L. t. 200, alwaar ook verzameling van zijn brieven ; Hefele-Leclercq, Hist. d. Conciles t. V ; Dict. d’Hist. et de Géogr. relig., in voce.
Gorris.