Al va - , F e r d i n a n d A 1 v a r e z d e T o 1 e d o, hertog van, beroemd Spaansch veldheer, ontleent zijn naam aan het kasteel Alba de Tormes in de provincie Salamanca. * 29 Oct. 1507, f 12 Dec.
1582. Van jeugdigen leeftijd af nam hij met === roem deel aan de bekendste krijgsverrichtingen onder Karei V.
1525 slag bij Pavia, 1531 tocht tegen de Turken, 1542 aanvoerder tegen Frans I, 1546—’47 opperbevelhebber in den Schmalkaldischen oorlog, 1555—’57 iu Italië tegen de Fransche en pauselijke troepen, bleek uit A.’s benoeming tot generaal in 1533, zijn aanstelling in 1543 tot voornaamsten raadsman van den lateren Philips II tijdens de afwezigheid van den keizer, en uit de omstandigheid, dat hij op het einde van 1547 Philips mocht begeleiden op diens reis door Italië, Duitschland, de Nederlanden en in 1554 naar Engeland.
A., die steeds een krachtige bestrijding der onlusten in de Ned. had aanbevolen, bood na den Beeldenstorm zichzelf aan om den opstand te gaan onderdrukken. Aan het hoofd van een voortreffelijk leger trok hij uit Genua door Savoye, Bourgondië en Lotharingen en kwam 22 Aug. 1567 te Brussel. 9 Sept. wrerden de graven van Egmond en Iloorne gevangen genomen, 20 Sept. ving de Raad van Beroerten zijn arbeid aan. Het was een systeem van schrikverspreiding, dat aanvankelijk succes opleverde. Tegenover de krijgsplannen van Oranje in 1568 toonde A. zich volkomen de meerdere. Zelf versloeg hij (21 Juli) bij Jemmingen Lodewijk van Nassau, na eerst door de terechtstelling van Egmond en Hoome (4 Juli) voor rust in het Zuiden gezorgd te hebben.
Zijn streven naar eenheid en absolutisme bracht hem tot pogingen een nieuw belastingsysteem in te voeren, in den vorm van den tienden, twintigsten en honderdsten penning en tot de invoering der crimineele ordonnantiën. De heftige tegenstand tegen deze financieele hervorming leidde tot den afval van het Noorden na de inneming van Den Briel (1 April 1572). Een verschrikkelijke straftocht werd ondernomen — uitmoording van Zutphen (16 Nov.) en Naarden (1 Dec.) — maar A.’s bewind bleek een mislukking. 18 Dec. 1573 verliet hij ons land. Voor Spanje maakte hij zich nog verdienstelijk door de verovering van Portugal (1580). Hij overleed als stadhouder te Lissabon.
L i t.: Astorga, Leven van Ferd. Alvarez de Toledo, Hertog van Alba (’s-Grav. 1701); Martin Arme, Campanas del Duque de Alba. Estudios historico-militares (Toledo 1880); Duque de Berwick y de Alba, Contribueion al estudio de la persona del III Duque de Alba (Madrid 1919). Cormlissen.