van Oranje (1533-1584), stadhouder van Philips II over Holland, Zeeland en Utrecht, daarna leider van de opstand tegen Philips II, heeft als ideaal gekend het verlenen van volledige gewetens- en geloofsvrijheid aan de bevolking. Nog als Katholiek heeft hij zich in de Raad van State (31 Dec. 1564) gekeerd tegen de aantasting van de gewetensvrijheid door de koning.
Maar ook in latere jaren heeft hij diezelfde godsdienstpolitiek voorgestaan, vooral in de periode van de totstandkoming van de Pacificatie van Gent (1576). Daardoor geraakte hij in conflict met mannen als Petrus Dathenus, die de gereformeerde als de enig-erkende en publieke godsdienst beschouwd wilde zien.
Zijn overgang tot het Protestantisme had in 1567 plaats. Aanvankelijk was hij Lutheraan en had hij een afkeer van het politieke radicalisme der Calvinisten.
De invloed van zijn broeder Lodewijk, omgang met mannen als Marnix van St. Aldegonde en de Coligny en andere factoren brachten in die gezindheid een omkeer, zodat hij zich in 1573 bij de Gereformeerde Kerk aansloot.D. N.
