Max (1874-1928), Duits wijsgeer, geboren uit een joodse moeder en op het gymnasium katholiek geworden, verbrak in 1922 alle banden met de Kerk, maar gold voordien als de intellectuele leider der Katholieken in Duitsland, die door zijn ideeën omtrent de religieuze Godservaring vele zoekenden tot Christus en zijn Kerk wist te brengen. Na 1922 nam zijn denken een pantheïstische gedaante aan, waarbij God ontaardde tot een levensproces van de mens in diens zoeken naar harmonie tussen machtige levensdrift en machteloze geest.
Wijsgerig echter zijn de veel talrijker werken uit de vóórpantheïstische periode het meest interessant. Zijn denken cirkelt van begin tot einde om deze vraag: Wat is de mens ? Na enig aarzelend zoeken heeft hij in 1901 de methode gevonden om het antwoord op die vraag te vinden: de phaenomenologie van Edmund Husserl , die hij op persoonlijke wijze hanteert.
Tegen het rationalisme beklemtoont hij: alleen vanuit het beleven komt men tot de waarheid. Dit past hij overal toe, maar zijn beste werken liggen op het gebied van ethica en godsdienstfilosofie.
Zijn hoofdwerk Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik legt tegenover Kants louter formele moraal de klemtoon op de inhoud, op de waarden die de levende mens ervaart en te verwerkelijken heeft in dit leven in lijden en offer. Ook in de godsdienstfilosofie, waarin hij nader ingaat op de hoogste waarde: ,,het heilige”, is zijn christelijke inspiratie voortdurend duidelijk.
De religieuze act acht hij constitutief voor het wezen van de mens en elke mens heeft zo in zijn leven een hoogste Iets of Iemand, maar het gaat er om deze act juist te stellen en te richten op de Allerhoogste. Belangrijk zijn hier verder zijn opvattingen omtrent Godservaring en Godsbewijs, „Person” en „Gesamtperson” (Kirche), berouw.
Steeds is hierbij de leidende ervaring, dat de mens is ,,ein Theomorphismus”. Op deze wijze heeft Scheler veel invloed, direct en indirect, op het hedendaagse denken en werd hij pionier van een christelijk existentialisme. j.
H. N.
