duidt in de katholieke theologie de stroming tot aanpassing aan het moderne leven aan, die door haar overdrijvingen omstreeks 1900 tot een crisis heeft geleid en door paus Pius X in 1907 door de encycliek „Pascendi” en het decreet „Lamentabili”, met de later daaraan toegevoegde Anti-modernisteneed, veroordeeld werd. Terwijl zij in de V.S. als Amerikanisme vooral streefde naar aanpassing aan de democratie en de moderne levenshouding, zocht zij in Europa vooral toenadering tot de moderne wetenschap en wijsbegeerte, en tot het geestesleven in het algemeen.
Zij was meer een vage tendenzie dan een georganiseerde beweging met een vast omschreven program; haar voormannen: de exegeet Alf. Loisy (1857-1940), de theoloog Hermann Schell (1850-1900), de godsdienstpsycholoog George Tyrrell (1861-1909) en de romanschrijver Antonio Fogazzaro (1842-1911) konden dan ook met zeker recht volhouden, dat de in „Pascendi” gegeven samenvatting van het modernisme hun systeem niet was.
Vooruitstrevende katholieke geleerden als de exegeet Lagrange O.P., de historicus Batiffol en de psycholoog-literator Bremond werden in deze crisis ook, vooral toen de reactie van het integralisme optrad, van modernisme verdacht. Deze richting aanvaardde het toen heersende religieuze agnosticisme, en zocht daarom het uitgangspunt van het godsdienstige leven in de persoonlijke religieuze ervaring, dit ook sterk in de interne apologetiek van een Laberthonnière . Het Christendom zou daarom alleen een aansluiting zijn bij de bijzonder hoge religieuze ervaring van de mens Jesus Christus; de dogmageschiedenis kreeg als taak na te gaan, hoe daaruit de dogma’s van het Christendom en de stichting van de door Christus niet bedoelde Kerk zouden zijn voortgekomen.
De traditionele leer in exegese, theologie en wijsbegeerte zou geheel moeten wijken voor wat men als vaststaande resultaten van de moderne wetenschap en wijsbegeerte aanzag. Tegelijkertijd ontstond ook in het Protestantisme een soortgelijke stroming, die echter, vooral wat Nederland betreft, een langere voorgeschiedenis in het doordringen van de vrijzinnigheid had, en daarbij een tendenzie vertoonde tot losscheuring van de Kerk. c. p.
